‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

tosh
so'zi dastlab «qattiq», «sovuq jism» m a’nosida 
qo'llangan: 
«Yo'lda tosh yotibdi.»
K eyinchalik «qattiqlik» m a’nosini 
faollashtirib, 
toshbag'ir, bag ‘ri tosh
birikmalarida bag'irning sifatlovchisi 
vazifasida ko'chma m a’noda qo'llanila boshlangan. Yoki ko'z so'zi dastlab 
faqat «tirik organizm ning qavariq shaklga ega bo 'lg an ko'rish a ’zosi»
188
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

m a ’n o sid a q o 'lla n g a n b o ‘lsa, keyin ch alik «qabariqlik» m a ’nosini 
faollashtirish asosida «daraxtning ko‘zi», «yorug‘lik bilan ta ’minlash» 
m a’nosini faollashtirish orqali «derazaning ko‘zi» m a’nolarida qo‘llanila 
boshlandi.
I
Nutq jarayonida ikki va undan ortiq m a’noda qo‘llaniluvchi
J 
so'zlarga ko‘p ma’noli so ‘zlar yoki polisemiya deyiladi.
Polisemiya yunoncha 
poll
— 
k o‘p, semia
— 
ma’no 
so‘zlaridan 
olingan bo‘lib, ko‘p m a’noli demakdir. Polisemiya monosemiya (yunoncha 
mono
— 
bir, semia —
ma’no)ga 
zidlanadi.
K o‘p m a’noli so'zlarda m a’no qanchalik ko‘p bo'lsa ham, lekin u 
bir so'z hisoblanaveradi. Shuning uchun ham ko‘p m a’noli so‘zlarda 
m a’nolardan biri to ‘g‘ri m a’no (yoki o ‘z m a’no), qolganlari esa k o'chm a 
m a’no b o ‘ladi. K o‘chm a m a’nolar nutq tarkibida boshqa so'zlar bilan 
bog'langanda namoyon bo‘ladi, nutq tarkibidan ajratilganda esa to ‘g‘ri 
m a’nosi asosiy m a’no bo‘lib qoladi. M asalan, 
tosh
so‘zi nutq qurshovidan 
ajratib olinsa, «qattiq jism» m a’nosini anglatadi.
Bir m a’noli so‘zlar tilimizda kam sonni tashkil qiladi va ilmiy, kasb- 
hunarga doir atam alarni, shuningdek, yangi paydo bo‘lgan so‘zlarni 
o ‘z ichiga oladi. Yangi so'zlar (neologizmlar) ham davrlar o'tishi bilan 
qo‘shim cha m a’nolarni anglatadi.
K o ‘p m a ’noli so‘zlarning m a ’nosini bilish va un d an nu tq ja ra ­
yonida o ‘rinli foydalanish nutqning ta ’sirchan, ifodali bo‘lishiga yordam
beradi.