‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

T IN IS H BELGILARINING Q O ‘SHALOQ HOLDA
ISH L A T IL ISH 0 ‘RINLARI
0 ‘zbek yozuvida uslubiy aniqlik, ravonlik ham da turli xil leksik- 
grammatik m a’nolarni ifodalash uchun tinish belgilarini qo‘llash hollari 
ham uchrab turadi. Ularning qo‘llanilishidagi asosiy o ‘rinlar quyidagilardan 
iborat:
1. His-hayajon bilan aytilgan so‘roq gaplar oxirida so‘roq va undov 
belgilari ketm a-ket qo‘yiladi.
— 
Axir, ablah,
— 
derdi Yunus,
— 
birovning uyiga oyog‘ingni artmasdan
kirgani ibo qilasan, nega havoni balg‘atgani ibo qilmaysan?! (A. Qahhor)
2. So‘roq va undov gaplar kuchli his-hayajon bilan aytilsa, ketm a-ket 
ikkita yoki uchta bir xil belgi qo'yilishi mumkin. 
Ey, purviqor log‘lar! Nega
jimsizlar, nega!!!(A. Cho'lpon)
111
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

3. So‘roq va undov mazmunini bildirgan gaplarda fikr tugallanmay 
qolsa, mazkur belgilardan so‘ng ikki nuqta qo'yiladi.
«Ertaga!
— 
deya xotirjam dilidan о ‘tkazdi va birdan to ‘xtadi
— 
xo ‘sh,
ertaga nima bo'ladi?..» (N. Qilichev) Berkinboy tuyqusdan tilla topganday
quvonib-suyunib, turgan joyida dik-dik sakray boshladi:
— Topdi-тт!.. Topdi-im!.. (Sh. B o‘taev).
4. M uallif gapi va ko'chirma gaplar o'rtasida tinish belgilari ketma-ket 
ishlatilishi mumkin.
«Adabiyot hunar, uni kasbga aylantirib olgan yozuvchi olmaga tushgan
qurtdan farq qilmaydi», deb yozgan edi A. Qahhor.
159-mashq.
Matnlarni o ‘qing. Tinish belgilarining qo‘sh ishlatilish
sabablarini tushuntiring.
O 'z uyining qabristonlar qadar jimjit, xonaqohlar qadar unsiz, o 'z 
ko'ngli qadar tund va xo'mraygan bo'lishini istagan Razzoq so'fi xuddi shu 
ola-to'polon ustiga kirib keldi!
Eshikdan kirar-kirmas ovozining boricha:
— Bu nim a qiyomat!!! — deb shovqin solishi ikkala yosh qizni 
chaqmoq tekkan daraxtdek turgan joylarida qotirib qo'ydi.
R a h i m b i y (bo'g'iq). Bu kim?.. Kim bu?..
X a y o l
(taxtga qarab).
Ey qora kuch, ey qurib ketgur taxt!
... Ey, qop-qora saodat, sensan?!
Ey, insonning dushman tangrisi, qachong'acha bu ongsizlar to'dasini 
o'zingga ham topindirib hali qurbon qilasan?! Ey boyqushlar qafasi, bunday 
dev ishtahalik hayvonlarning qo'li bilan qachong'acha dunyolarni bir-biriga 
urib turasan?!
R a h i m b i y