‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

HOZIRGI 0 ‘ZBEK ADABIY TILI
TA’LIMI ASOSLARI
4-DARS.
DUNYO TILLARI TIZIMIDA 0 ‘ZBEK
TILINING TUTGAN 0 ‘RNI
Darsning maqsadi:
a) ilmiy maqsad: o'quvchilaming ongida o'zbek tili va uning boshqa 
tillar orasida tutgan o'rni yuzasidan bilim va malakalar hosil qilish;
b) o'quvchilarni ona tiliga hurm at, uning qadr-qim m ati uchun kura- 
shish ruhida tarbiyalash.
J
 
1-topshiriq.
«Ona tilim — jo n -u dilim» maqolining m a’nosini 
tushuntirib bering.
2-topshiriq.
Qanday tillam i o'rganyapsiz? Ularni o'rganishning 
siz uchun qanday ahamiyati bor?
Hozirgi kunda yer yuzida o 'n milliarddan ko'proq aholi yashaydi. 
Agar siz Toshkentdan poyezdga o'tirib Moskva va u orqali Parijga safar 
qilsangiz, yo'lingizda qozoq, tatar, boshqird, rus, belorus, m ojor (venger) 
singari tillarda so'zlashuvlami eshitishga musharraf bo'lasiz. Eshitish jarayo­
nida ayrimlarining ona tilingizga qandaydir yaqin, shu bilan birga, nimasi 
bilandir farqli ekanligini, ayrimlarining esa tamomila boshqa, yaqin jihatlari 
um um an yo'qligining guvohi bo'lasiz.
Bir-biriga yaqin, um umiy jihatlari ko'p bo'lgan tillar 
qarindosh, 
bir- 
biridan uzoq, um umiy jihatlari bo im agan tillar esa 
qarindosh bo‘lmagan
tillar hisoblanadi. Masalan, o'zbek, qirg'iz, qozoq, tatar, uyg'ur, boshqird, 
ozarbayjon, qorachoy-bolqor kabi tillar qarindosh tillar sanaladi. Qarindosh 
kishilar bir ajdoddan tarqalgani kabi, qarindosh tillar ham bir bobo tildan 
kelib chiqqandir. Shuning uchun ham dunyo tillari qarindoshligiga ko'ra 
til oilalariga boiinadi. Til oilalarining nomlari bobo til nomi bilan yuritiladi. 
M asalan, slavyan tillari oilasi, german tillari oilasi, rom an tillari oilasi, 
eroniy tillar oilasi, somiy tillari oilasi, turkiy tillar oilasi va boshqalar.
Bu til oilalarining har qaysisi o 'z ichida yana kichik guruhlarga boiinadi. 
Xususan, turkiy tillar oilasi qipchoq tillari guruhi, o'g 'u z tillari guruhi, 
qorluq tillari guruhiga bo'linadi. O'zbek va uyg'ur tillari qorluq guruhiga; 
qozoq, qoraqalpoq, qirg'iz, tatar, boshqird, xakas, yoqut, chuvash kabi 
tillar qipchoq guruhiga; ozarbayjon, turkman, usmonli turk tillari esa o'g'uz 
guruhiga kiradi.