‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi b. M. U m a r o V

Avtoritar uslub
A vtoritar  rahbar  barcha  ko‘rsatm aIam i  ishchanlik  ru h id a ,  aniq- 
ravshan,  keskin ohangda xodimlarga etkazadi.  M uloqot jaray o n id a ham  
xodim larga nisbatan do‘q-po‘pisa,  keskin ta ’qiqlash kabi q a t’iy o han g- 
lardan foydalanadi. Uning asosiy m aqsadlaridan biri — nim a y o ‘l bilan 
bo ‘lsa-da,  o ‘z  hukmini  o‘tkazish.  U n in g  nutqi  ham   aniq  v a  ravon, 
doim o jiddiy  tusda  b o ‘ladi.  B iror  ish  yuzasidan  xodim lam i  m aq tash  
yoki  ularga jazo  berish,  tanqid  qilish  so f subyektiv  boMib,  b u   narsa 
boshliqning  kayfiyatiga va o ‘sha  shaxslarga  nisbatan shaxsiy  m u n o sa - 
batiga  b o g iiq .  Jam oa  a ’zolarining  tilak-istaklari,  ulam in g   fikrlari  va 
m aslahatlari juda kam xollardagina inobatga olinadi, aksariyat h ollarda 
bunday  istaklar  yoki  ko‘rsatm alar  t o ‘g‘rid a n -to ‘g ‘ri  d o ‘q - p o ‘pisa, 
kam sitish  yoki  m a’naviy jazolash  y o ‘li  bilan  cheklanadi  yoki  q o n iq - 
tirilm aydi.  Bunday  rahbar  o ‘z  ish  uslublari,  kelajak  rejalari,  b iro r 
an iq   ishni,  operasiyani  qanday  am alga  oshirm oqchiligini,  o d a td a , 
ja m o a d an   sir  tutadi,  uning  fikricha,  bu   uning  obro‘yiga  salbiy  t a ’sir 
ko‘rsatishi mumkin. Guruhdagi ijtimoiy-fazoviy m unosabatlardagi o ‘m i 
jih a tid a n ,  u  Jam o a d a n   chetda“ ,  avtonom dir.
Avtoritar rahbarda  har  bir ja m o a   a ’zolarining  qobiliyatlari,  ishga 
m unosabatlari,  mavqelariga  ko‘ra  tu tg an   o ‘rinlari  haqida  ta s a w u rla r 
borki,  shunga  ko'ra  u  har  bir  xodim ning  ish  harakatlarini  m aksim al 
tarzda  dasturlashtirib  qo‘ygan,  u n d a   h a r  qanday  chek lash lar  u n ing 
ochiq  g ‘azabini  keltiradi  va  b u n in g   uch un  unda  ja z o lash n in g   turli 
uslublari  mavjud.  Ya’ni bunday jam o a la rd a  hokim iyat—  m ark azlash - 
tirilgan,  jam o a   rahbari  ushbu  m arkazning  yakka  hokim i  —  sh u n ing 
u ch u n  h a m  bu erda „mening od am larim “ ,  „m ening ishim “ ,  „ m e n in g  
fikrim  b o ‘yicha“  kabi  iboralar te^ -te z  ishlatiladi.  B unday  rah b a rla rd a  
ishiga nisbatan shunday fidoiylik borki, u lar o ‘zlarini shu ishsiz ta s a w u r 
qila olm aydilar,  ya’ni ish uning  „b u tu n  vujudini  qam rab  o lg a n “ .  Shu 
sabab  b o ‘lsa  kerak,  bunday  rahb ar  h a r  b ir  odam ni  u n in g   k u n d alik
217
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ish  faoliyatini,  uning  natijalarini  ju d a  yaxshi  biladi.  Lekin,  aslida, 
uni  ishning  m azm unidan  k o ‘ra,  uning  o'sha  erdagi  etakchilik  roli, 
boshliqligi  ko‘proq  qiziqtiradi  va  o ‘ziga  o‘sba  sifatlarga  qarab  baho 
beradi.  Bu  sifat,  tabiiyki,  ish n in g   sifatiga  ham  ta ’sir  qilgani  uchun 
ja m o a  oldiga qo‘yügan barcha topshiriqlar bajarilmay qolmaydi („ternir 
rah b a r“ ).  Bunday  jam o alard a  tan q id   ishi juda  sust,  chunki  u   o‘zini 
h am ,  boshqalam i  ham   tan q id   qilishlariga  yo‘l  q o ‘ym aydi.  Tanqid 
qilishga,  uning  fikricha,  faqat  boshliq haqli,  yig‘ilishlarda  so‘zni  o ‘zi 
boshlab ,  tashabbusni  oxirigacha  boshqalarga  berm aydi,  odam larning 
takliflari,  ularning  hissiyotlari  e ’tiborga  olinmaydi.
G .  G ibsh va  M.  F orverglam ing tahli] qilishlaricha,  avtoritar lider 
b o sh   b o ‘lgan jam oada  ishlarning  samaradorligi  an ch a  yuqori  b o ‘lib, 
ish la b   ch iq a rish   ko ‘rsa tk ic h la ri  ham   yuqori,  b o ‘la r  ekan.  Lekin 
jam o adag i  ruhiy-m a’naviy  m u h it  o g ‘ir,  tang  b o ‘lib,  b u   narsa  odam - 
larn in g   jam o ad an ,  ishdan  qoniqm asliklariga  olib  keladi.  Bunday 
rahbarlar  boshchilik  qilgan  m e h n a t jam oalarida  ishlaydigan  odam lar 
o ‘z  kasblari,  ish joylarini  oso n lik ch a  almashtirishlari  m um kin.