Psixologik ta ’sir
— bu
turli vositalar yordamida insonlaming fikrlari, hissiyotlari va xatti-
harakatlariga ta ’sir ko‘rsata olishdir.
Ijtimoiy psixologiyada psixologik ta’siming asosan uch vositasi
farqlanadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi
1. Verbal ta ’sir — bu so‘z va nutqim iz orqali ko‘rsatadigan
ta’sirimizdir. Bundagi asosiy vositalar so‘zlardir. M a’lumki, nu tq —
bu so‘zlashuv, o ‘zaro muomala jarayoni bo‘lib, uning vositasi —
so‘zlar hisoblanadi. Monologik nutqda ham , dialogik nutqda ham odam
o‘zidagi barcha so‘zlar zahirasidan foydalanib, eng ta’sirchan so‘zlam i
topib, sherigiga ta ’sir ko‘rsatishni xohlaydi.
2. Paralingvistik ta ’sir — bu nutqning atrofidagi nutqni bezovchi,
uni kuchaytiruvchi yoki susaytiruvchi omillar. Bunga nutqning baland
yoki past tovushda ifodalanayotganligi, artikulyasiya, tovushlar, to ‘x-
tashlar, duduqlanish, yo‘tal, til bilan am alga oshiriladigan harakatlar,
nidolar kiradi. Shunga qarab, masalan, d o ‘stimiz bizga biror narsani
va’da berayotgan bo‘lsa, biz uning qay darajada samimiyligini bilib
olamiz. Kuyib-pishib, ochiq yuz va dadil ovoz bilan „Albatta ba-
jaraman!“ , desa ishonamiz, albatta.
3. Noverbal ta ’sirning m a’nosi ,,nutqsiz“dir. Bunga su h b a t-
doshlaming fazoda bir-birlariga nisbatan tutgan o ‘rinlari, holatlari
(yaqin, uzoq, intim), qiliqlari, m im ika, pantom im ika, qarashlar,
bir-birini bevosita his qilishlar, tashqi qiyofa, undan chiqayotgan
turli signallar (shovqin, hidlar) kiradi. Ulam ing barchasi m uloqot
jarayonini yanada kuchaytirib, suhbatdoshlaming bir-birlarini yaxshiroq
bilib olishlariga yordam beradi. Masalan, agar uchrashuvning dastlabki
daqiqalarida o ‘rtog‘ingiz sizga qaram ay, atrofga alanglab, ,,K o ‘rga-
nimdan biram xursandman“ , desa, ishonasizmi?
M uloqot jarayonidagi xarakterli narsa shundaki, suhbatdoshlar
bir-birlariga ta’sir ko‘rsatmoqchi b olishganda, dastawal nim a deyish,
qanday so‘zlar vositasida ta’sir etishni o ‘ylar ekan. Aslida esa, o ‘sha
so‘zJar va ular atrofidagi harakatlar m uhim rol o‘ynarkan. M asalan,
mashhur amerikalik olim Megrabyan formulasiga ko‘ra, birinchi m arta
ko‘rishib turgan suhbatdoshlardagi taassurotlarning ijobiy b o iish ig a
gapirgan gaplari 7%, paralingvistik om illar 38% va noverbal harakatlar
58% gacha ta’sir qilarkan. Keyinchalik bu munosabat o kzgarishi m um kin
albatta, lekin xalq ichidayurgan bir m aqol to ‘g‘ri: „U st-boshga qarab
kutib olishadi, aqlga qarab kuzatishadi“ .
Muloqotning qanday kechishi va kimning ko‘proq ta’sirga ega bolishi
sheriklaming rollariga ham bog‘liq. T a ’sirning tashabbuskori — bu
shunday sherikki, unda ataylab ta ’sir k o ‘rsatish maqsadi b o ‘ladi va u
bu maqsadni amalga oshirish uchun barcha yuqorida ta ’kidlangan
vositalardan foydalanadi. Agar boshliq ishi tushib, biror x od im n i
xonasiga taklif etsa, u o‘m idan turib kutib oladi, iltifot ko‘rsatadi,
www.ziyouz.com kutubxonasi
hol-ahvolni ham quyuqroq so‘raydi va so‘ngra gapning asosiy qismiga
o ‘tadi.
Ta’sirning adresati
— ta ’sir yo‘naltirilgan shaxs. Lekin tashab-
buskorning suhbatga tayyorgarligi yaxshi boclm asa, yoki adresat
tajribaliroq sherik bo‘lsa, u tashabbusni o‘z qo‘liga olishi va ta’sir
kuchini qayta egasiga qaytarishi mumkin bo'ladi.
Muloqot jarayonidagipsixologik to‘siqlar
Motivasion to‘siq
— muloqotga kirishishdan bosh tortish, muomala
odobidan chetga chiqish.
Aqiiy to‘siq
— suhbatdoshning xodimga nisbatan bilim doirasining
kengligi, mantiqiy fikrlashining chuqurligi, huquqiy savodxonligi
suhbat jarayonini qiyinlashtiradi.
Hissiy to‘siq
Do'stlaringiz bilan baham: |