‘zbekist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi alisher navoiy nomidagi toshkent davlat

yalash, dezinfeksiyalash, koordinatsiyalash 
singari o ‘zbekcha shakllari bi­
lan yonma-yon berilgan.
Vuz, zags, dot, dzot, nep, radar 
singari qisqartmalar o ‘zbek tilida mus- 
taqil, yaxlit so‘z yoki termin sifatida lug‘atdan o ‘rin olgan.
Omonimlar lug‘atda alohida-alohida berilgan, bir-biridan rim raqami 
bilan ajratilgan.
Omoformlar ham rim raqamlari bilan ajratilib, alohida-alohida talqin 
qilingan.
Sinonimlar mutlaq ma’noga ega bo‘lsa, u holda izoh eng faol qo‘lla- 
nadigan sinonimga berilib, kam ishlatiladigan yoki eskirgan m a’nodoshi 
so‘z.ayn.o‘zi. ishorasi orqali unga havola qilingan: 
Lokator. Radiolokator
so ‘z.ayn.o ‘zi 
va sh.k.
Antonim so‘z yoki terminlar mustaqil tarzda berilgan bo‘lsa-da, lekin 
ular bir-biriga havola qilinmaydi. Mobodo bunday xavola antonim so‘zlar- 
dan birining yoki har ikkisining m a’nosini ochishga, izohlashga yordam
1 0 2

---

bersa, unday holatda ular bir-biriga havola qilingan: 
mikroskopik...; aksi
-makroskopik 
va sh.k.
0 ‘zbek ilmiy terminlogiyasiga mansub bo‘lgan qo‘shma va murakkab 
qisqartma so‘zlarning tarkibiy qismlari lug‘atda bosh so‘z tariqasida beril- 
gan: 
avia-, avto-, agro-, geo-, gidro-, mikro-, moto-, radio-, tele-, ultra-,
foto- 
kabi.
Lug‘atda keltirilgan so‘zlarga o ‘mi bilan 
fiz., tex., mat., geol., astr.,
med.,farm. 
singari belgilar qo‘yilgan.
Ta’kidlash joizki, mazkur lug‘atdan o‘rin olgan va izohlangan bay- 
nalmilal so‘z yoki terminlaming muayyan adadi Mustaqillikdan so‘ng 
jamiyatda yuz bergan tub o‘zgarishlar oqibatida o ‘zbek tili so‘z boyligidan 
chiqib ketdi yoki ular moziyda ajdodlar tomonidan qoMlangan leksik bir- 
liklar bilan almashtirildi.
Tarixda qo‘llangan terminlar izohiga bag‘ishlab mamlakatimizda nis­
batan katta yoki kichik hajmdagi lug‘atlar nashr qilindi. Shunday lug‘at- 
lar sirasiga X.Y.Bekmuhamedovning “Tarix terminlari izohli lug‘ati” 
(Pedagogika oliy o‘quv yurtlarining studentlari va o ‘rta maktab tarix 
o‘qituvchilari uchun. Toshkent: 0 ‘qituvchi, 1978), M.Ismoilov, A.Sha- 
ropovlamig “Tarix atamalari lug‘ati”.-Toshkent: Akademnashr, 2013, H. 
Dadaboyevning “Tarixiy harbiy terminlar lug‘ati” (Toshkent, 2007) singari 
asarlami kiritish o ‘zini oqlaydi.
Y.Shermuhamedov va A. Umarov hamkorligida tuzilgan, 1981-yil- 
da “Fan” nashriyotida chop etilgan “Ruscha-o‘zbekcha harbiy terminlar 
lug‘ati” umumharbiy va harbiy-siyosiy xarakterdagi terminlar, qurolli 
kuchlar turlari, ulaming tuzilishi, qurol-yarog‘lari, strategiyasi va takti- 
kasi, ommaviy qirg‘in qurollari, ulardan himoyalanish, zamonaviy har­
biy texnika turlari, ustav, harbiy topografiya, shuningdek, harbiy san’at 
va harbiy ishning boshqa sohalarida qo‘llanuvchi terminlami ichiga 
olgan.
8000 dan ortiq terminlami qamragan ushbu lug‘atda terminlar qo‘llan- 
ishda qanday tartibda uchrasa shundayligicha alifbo tartibida berilgan. Un- 
dan tub, yasama terminlar qatori tarkibli terminlar ham o‘rin olgan.
Ruscha termin o ‘zbek tilida ikki yoki undan ziyod m a’noda ishlatil- 
sa o‘zbekcha variantlar vergul bilan ajratilgan: 
ispitaniye - sinov, sinash;
poxod -safar, yurish 
va sh.k.
Rus tilidagi sifat-termin o‘zbek tiliga bir necha variantda tarjima qil- 
inganda uning o‘zbekcha variantlari yaqqol namoyon bo‘lishi maqsadida
103

---

alohida lug‘at maqolasi tarzida berilgan; 
boyevoy-jangovor, portlovchi,
о ‘qlangan 
va sh.k.
Ruscha omonimlar rim raqami bilan belgilanib, alohida maqola sifati- 
da keltirilgan: