Ўзбек ва жаҳон адабиёти

Унга 1998-йилда «Узбекистон Республикасида хизмат курсатган журналист» унвони берилган. 2016 йилда “Ўзбекистон халқ ёзувчиси”
ГУЛИ ГУЛИ
Яқин-яқингача қайси даврага кирмайин,
орада энг ёши мен бўлиб чиқардим.
Бугун қарасам – кўпчилиги мендан ёш...
Ажабо, қачон, нега бундай бўлди?

Асар воқеалари ёзувчининг тилидан баён қилинган бўлиб, Собиқ советнинг Никита Сергеевич Хрущёв раҳбарлик қилган (1953-1964) йилларни ўз ичига олган. Асосий вақеалар Жийдали деб номланган туманда бўлиб ўтади.

АСАР ҚАҲРАМОНЛАРИ

Ёзувчи – воқеалар иштирокчиси асосий қаҳрамонлардан.

Тожиқулов Мўмин – мўмин кал, маймун лақаблари билан аталган, ёвузчининг сифдоши, “Гули-гули” сўзининг муаллифи.
Наталья Дмитриевна – Наталя Ростова деб номланган ва ўша замоннинг ажиб удумларига кўра, буюк Пушкину буюк Толстой тилини ўргатгани келган ўн саккиз ёшли қиз.
Шоир – муаллифнинг синфдоши, Наталя Ростованинг ошиғи.
Ўрмон калта – Жийдали туман газетасининг кескир, муросасиз мухбири.
Орзиқулов – жисмоний тарбия ўқитувчиси, Наталя Ростова ўйнаши.

“Гули-гули” қиссасида ўша даврда инсонлар турмуш тарзи, ўй хаёллари, олиб борилган сиёсий тузим, одамларнинг дунё қараши, жамиятдаги ёмон иллатлар турли воқеалар асосида ўз аксини топган. Шунингдек, таълимдаги ҳолатлар ва унинг савияси ҳамда ўқитувчиларнинг ахлоқи орқали жамиятнинг ҳолатини очиб бермоқчи бўлган.

Биргина масжиднинг “мачит-магазин”га айлантирилгани ва аҳоли у ерга фақат суҳбат қургани, ичимлик ичгани келишининг ўзи собиқ совет даврида динга бўлган муносабатни очиб берган.
Шу билан бирга, Наташа Ростованинг рус адабиётини тарғиб қилиш учун келганлиги, унинг “келгиндилар уйи”да яшаши ўша даврдаги совет тузумининг сиёсаталиринг бир қисмини очиб берган.

“Гули-гули” киноя, пародия, парадокс, халқона сўз ва иборалар, қочиримларга бой. Асарда пародиянинг тарихий шахс ва адабий қаҳрамонларга пародия тури учрайди. “Гули-гули”да “доҳий”нинг каллиги пародия остига олинган. Бу ўринда ўша даврнинг бош подшоси Никита Хрушчев Сергеевичга ишора қилинганлигини илғаб олиш қийин эмас. “Гули-гули”да мустабид тузумнинг носоз муҳити, одамлар ўртасидаги муносабатларнинг сохталашиб, иллатларнинг тобора авж олиб бориши кабилар киноявий тарзда кўрсатиб берилган. Бу асар адиб ижодидаги киноявий услубнинг энг ёрқин намуналаридан ҳисобланади.

Мисол учун, “адиб томонидан ўйлаб топилган “ўтмиш сарқити – каллик”, “калликка маҳкум этилганлар”, “калхона”, “собиқ каллар”, “катта ёшли каллар”, “катта каллар”, “каллик иллати”, “кал подшо”, “Мўмин кал” каби сўз ва иборалар халқа мисоли бир-бирига уланиб, қиссада рамзий-халқали-киноявий образлиликни вужудга келтирган”. Умуман, асардаги рамзийлик, киноявийлик остида жамиятнинг, миллатнинг кечаги кунига оид аччиқ ҳақиқатлар тасвирланади.

Инсон маънавий-ахлоқий қиёфасини бадиий акс эттириш ёзувчи ижодининг бош мавзусига айланди. Айниқса, аёлларнинг жамиятдаги ўрни масаласи адибни ўйлантиради. “Гули-гули”да асосий муаммо сифатида бўй кўрсатган. Ушбу асарларда аёлларнинг ранг-баранг қиёфалари ёрқин тасвирланган.

Адибнинг “Гули-гули” қиссасида аёлларнинг маънавий қиёфалари, уларнинг тобора маънан тубанлашиб, ахлоқ мезонларидан чиқиб кетиш жараёнлари босқичма-босқич очиб берилади.