Шеър тузилиши. Ритмик бўлаклар.
Sheʼr tuzilishi aslida o'ziga xos murakkab tizimni tashkil etadi. Chunki sheʼrning yaratilishida juda koʻ'plab gʻoyaviy va badiiy unsurlar ishtirok etadi. Jumladan, mavzu, gʻoya, band, naqarot, ritm, vazn, qofiya, intonatsiya, pauza, urgʻu, poetik timsollar, fonetik usullar, badiiy sanʼatlar, syujet, timsol, kompozitsiya, konflikt va boshqalar unsurlarning aniq, yagona bir tizimga birikuvidan sheʼr paydo boʻladi. ("Hayrat ulabror") Sheʼr tuzilishida, asosan, 5 shakliy unsur ishtirok etadi, bular: vazn, qofiya, band, takrir va tajnis Bu jihatlar nasrda ham uchrashi mumkin. Biroq ular nasrda muntazam ravishda mavjud emas. Vazn — sheʼr oʻlchovi yoki meʼyorini bildiradi. U sheʼriy nutqni nasriy nutqdan ajratib turuvchi asosiy unsurlardandir.
Shе'riy nutqning ritmik qurilishini yaxshiroq tasavvur qilish uchun ritmik bo`lak va ritmik vositalarni bеlgilab olishimiz zarur. Ritmik bo`laklar sifatida bo`g`in (hijo), turoq(rukn), misra va bandni olamiz. Ritmik bo`laklarning o`lchov birligi sifatidagi ahamiyati turli shе'rlarda turlicha namoyon bo`ladi. Masalan, izomеtrik (misralardagi bo`g`inlar soni bir xil bo`lgan) shе'rlarda bo`g`in, turoq, misra va band birdеk ahamiyatga ega bo`lsa, gеtromеtrik (misralaridagi bo`g`inlar soni turlicha bo`lgan) shе'rlarda ularning mavqеi o`zgaradi.Misra yakunida kеluvchi qofiyalar — so`z, qo`shimcha, ba'zan so`z birikmalarining ohangdosh bo`lib kеlishi — ritmik jihatdan misrani ta'kidlab ko`rsatishga, shе'rning ohangdorligi, musiqiyligi, ta'sirdorligini oshirishga xizmat qiladi.
Образ таснифлари.
Obraz, badiiy obraz— voqelikni faqat sanʼatga xos usulda oʻzlashtiradigan va oʻzgartiradigan xarakterlovchi estetik kategoriya. Shuningdek, badiiy asarda ijodiy qayta yaratilgan har qanday voqea ham obraz deb yuritiladi.Obraz (timsol) tushunchasining keng va tor tushunchalari mavjud. Keng ma'nodagi obraz tushunchasi ijodkorning fikr-tuyg'ulari singdirilgan hayot manzarasini anglatadi. Tor ma'noda esa badiiy asarda aks ettirilgan inson siymosini ifodalaydi.
Obrazda obʼyektiv anglash bilan subʼyektiv ijodiy tafakkur qorishib ketadi. Badiiy obrazning oʻziga xos xususiyatlari real voqelikka va fikrlash jarayoniga boʻlgan munosabatda aniq namoyon boʻladi. Obraz vokelikning badiiy inʼikosi sifatida real mavjud obʼyektning hissiy aniq, tayin zamon va makonda davom etgan, moddiy tugal, oʻzicha yetuk xususiyatlariga ega boʻladi. Obrazlar bosh va epizodik turlarga bo'linadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |