‘zbek ist0n respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi a. N. V aliyev

5.  Mustaqil  ravishda  silindr  sirtinmg  og‘ma  tekislikdagi  perspektiv 
tasvirini  quring?
121

---

6.11-rasm .
122

---

VII B O B .
  PERSPEKTIVADA  SOYALAR  TASVIRI
1.  Umumiy  tushunchalar
Inson  har qanday jismning  shakli,  fazoviy hajm i yoki tekis  ekan- 
ligini  unga  tu sh ay o rg an   yo rug‘lik  orq ali  id ro k   qiladi.  Y orug‘lik 
haddan tashqari  kuchli  yoki  aksi b o ‘Isa, jism ning  fazoviy  hajmi  se- 
zilmasligi  mumkin.
Rassomlarning  asarlarida  soya va yorug‘lik hodisasi juda  m uhim  
ahamiyatga  ega  b o ‘lib,  ular asar kompozitsiyasini  hal  qiluvchi  omil 
hisoblanadi.
Yorug‘lik  manbayidan  kelayotgan yorug‘lik  nurlarining bir  qismi 
jism   ustini  yoritib  to ‘xtab  qoladi.  Jism ning  ushbu joyi  uning yoritil­
gan  qismi deyiladi.  Yorug‘lik  nurlarining bir  qismi jism  sirtiga urinib 
o 'tad i  va  o ‘sha joyida  yarim soya  yoki  o ‘tish  soyasini  hosil  qiladi. 
Jism ning  y oru g‘lik  tushadigan  qismi  sirtning  о ‘z   soyasi  deyiladi. 
Y orug‘lik  m anb ay idan  kelayotgan  y o ru g ‘lik  n u rlarin i  b iro r jism  
to ‘sib  qo ‘ygan joyga  y o ru g iik   tushm aydi.  0 ‘sha  yoritilm agan joy 
jism dan  tushayotgan  soya  hisoblanadi.  Jism ning  o ‘z  soyasi  qismida 
yoritilgan  qism i  bilan   yoritlm agan  to m o n i  oralig ‘ida  o ‘tish  yoki 
yarimsoya  hosil  b o ‘ladi.  Jism ning  yoritilgan  qism iga  tik  (perpen­
dikular)  tushgan  n u r  (sirt  egri  b o ‘lganda)  sirtda  yaltiroqlik  (blik) 
hosil  qiladi.  Jismning  o ‘z  soyasi  qismida boshqa biror sirtdan  qayta- 
yotgan  y o ru g iik   nuri  ta ’sirida  bilinar-bilinm as  aks  yorug‘lik  hosil 
b o ‘ladi va u  joyda  refleks  hodisasi  ro ‘y beradi.
K elayotgan  y o ru g iik   nurlarning  m anbayi  b o ‘yicha  ikki  turga 
b o ‘linadi:  1)  su n’iy yoritish  manbayi;  2)  tabiiy yoritish  manbayi.
123

---