‘zbek ist n respublikasi

Kreditning asosiy funksiyalari va tashkil qilish asoslari

Har qanday iqtisodiy kategoriya o ‘zining funksiyalariga ega bo‘lgani kabi kredit ham o ‘zining bir qator funksiyalariga ega. Ijtimoiy iqtisodiy tizimida kreditning o ‘rni va roli u bajarayotgan funksiyalari bilan aniqlanadi. Kreditning funksiyasi — bu kreditning iqtisodiyotda fao- liyatning muayyan ravishda namoyon bo'lishidir.

Kreditni tahlil qilishda, uning funksiyasi mohiyati va roli o‘rtasidagi oraliq bo‘g‘in sifatida ko‘rib chiqiladi.

Kredit tomonidan bajariladigan funksiyalar turli adabiyotlarda turlicha beriladi. Ko‘pgina adabiyotlarda kreditning 4 ta funksiyasi ko‘rsatilgan va asoslangan bo'lib ular quyidagilar:

• 
  kapitallarni qayta taqsimlash va foyda m e’yorini tekislash (teng- lashtirish);
  
• 
  muomala xarajatlarini tejash;
  
• 
  kapitalning markazlashuvi;
  
• 
  kapitalni yig'ilishi va jam g‘arish funksiyasi.
  

Biroq boshqa ko‘pgina kitoblarda kreditning boshqa 4 ta funksiyasi ko‘rsatilgandir.

Bu funksiyalar;

• 
  qayta taqsimlash funksiyasi;
  
• 
  qayta takror ishlab chiqarish funksiyasi;
  
• 
  muomaladagi haqiqiy naqd pul mablag'larini kredit muomala vositalari bilan almashtiradi;
  
• 
  rag‘batlantirish funksiyalaridir.
  

Bu yuqorida ko‘rib o ‘tilgan funksiyalar yordamida kredit mamla- katdagi taqsimlangan va bo‘sh turgan moddiy va pul mablag'lari o‘z egalaridan vaqtinchalik boshqa mulk cgalariga harakat qilishlari uchun imkon yaratadi. Kreditning qayta taqsimlash funksiyasi 2 ko‘rinishda pul va tovar shakllarida amalga oshirilishi mumkin.

Kreditning takror ishlab chiqarish funksiyasida esa kredit 2 xil ko'rinishda namoyon bo‘ladi:

• 
  qarz oluvchi tomonidan olingan kreditlar ularga kerakli kapital hajmini ta ’minlaydi, tadbirkorlik faoliyatini olib borishiga imkon yaratiladi.
  
• 
  turli korxonalarga kredit berilishi natijasida jamiyat miqyosida ishlab chiqarish uchun yaxshi va yom on holatlar (sharoitlar) vujudga kelishi mumkin (sifat, tannarx, baho).
  

M uomaladagi haqiqiy va naqd pul mablagMarini kredit t o ‘lov vositalari bilan almashtirish funksiyasida haqiqiy (oltin) pullar pul belgilari (banknotalar) bilan almashtiriladi. Bu o ‘z navbatida davlatni qarz majburiyatini bildiradi hamda oltin qiymat belgalarini belgilaydi. Shu bilan birga naqd pul belgilari aylanishi jarayonida pul belgilari o ‘z navbatida kredit muomala vositalari-veksel, chek, plastik kartoch- kalari bilan almashtirilishi mumkin.

Kreditning rag‘batlantirish funksiyasida — kredit ishlab chiqarish va muomalaga mikro va makro darajada ta ’sir ko'rsatadi. Buning natijasida mablag‘lardan tejamli foydalanishga asos yaratadi. Kredit qarz oluvchidan olgan kreditlarining samarali, daromad oladigan darajada foydalanishiga, o ‘z vaqtida ishlatib to‘liq qaytarilishiga majbur qiladi.

Davlat miqyosida esa kredit miqdorini ko‘paytirish yoki kamaytirish orqali iqtisodiyotga salbiy yoki ijobiy ta’sir o'tkazishi mumkin. Chunki kredit miqdorining kamayishi, ko‘payishi uning ikki tomonlama ta ’sirini bildiradi.

Kreditning bu funksiyalari haqida olimlar o‘rtasida yagona fikr yo‘q.

Masalan, Rossiya iqtisodchisi 0.1. Lavrushinning fikricha, kredit­ ning funksiyalarini tahlil qilishda ikkita yechilmagan muammo mavjud:

funksiyani tushunishning uslubiy asoslari; funksiyalarning tarkibi va strukturasi.

Kreditning tarkibiy qismidan kelib chiqqan holda unga quyidagi munosabatlar xosdir:

kreditorning qarz oluvchi va qarzga berayotgan qiymat bilan munosabati orqali;

qarz oluvchining kreditor va qarzga beriluvchi qiym at bilan munosabati orqali;

qarzga beriluvchi qiymat bilan kreditor va qarz oluvchining munosabati orqali.

Kreditor va qarz oluvchi o ‘rtasidagi munosabat shunday aniqla- nadiki, bunda kreditor qarz oluvchiga resurslarni taklif qiladi, qarz oluvchi bu resurslarni ishlatadi va bunda qarzga beriluvchi qiymat kreditor va qarz oluvchi o'rtasida aylanadi. Bu yerdan kreditning birinchi funksiyasi kelib chiqadi: