Ўзбек дипломатияси тарихидан



Download 11,99 Mb.
Pdf ko'rish
bet10/184
Sana19.12.2022
Hajmi11,99 Mb.
#890942
TuriДиплом
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   184
Bog'liq
O`zbek diplomatiyasi tarixidan

“Ю з курки чиройли бўлиш и керак ҳамда
бўйи (яъни қадди-қом ат и),
Келишган бўлса, қадди-қом ат и келиш ган
(киш и) одамлар орасида яхш и бўлaдu!,,2.
Ю суф Х ос Ҳ о ж и б ўз д а в л а т и н и н г в а к и л и с и ф а т и д а ўзга 
ю р т л а р г а ю б о р и л и ш г а л о й и қ т о п и л г а н к и м с а л а р а н а ш у 
х и с л а т л а р б и л а н б и р қ а т о р д а , д о н о ва ш и р и н с ў з , н о т и қ
б ўли ш лари ҳам кер ак, деб ҳисоблайди. У н и н г ёзиш ича:
“Тили ширин ҳам (да) кўнгли очиқ (бўлиш и) керак,
Сўзи ёқим ли ҳам (да) ж уда ақлли (бўлиш и)керак.
Тили ширин киш и ёқим ли бўлади,
Сўзи ёқим ли бўлса, кииш нинг иш (лар)и м анзур бўлади,
Сўзи юмиюқ, ш акардек ширин бўлса,
Ш ирин сўзга у л у ғ ҳам , к и чи к ҳам юмшайди.
Элчининг ииш м ут лоқ сўз(лар)дан иборат
(яъни сўзлар орқали битади),
Сўзи яхш и бўлса, (у) т илагини топади
 ’9.
У м ум ан ол га н д а, Ю суф Х ос Ҳ о ж и б д а ҳ о си б и л а н ю за га 
кел ган уш бу қо м у си й асард а а н а ш у тарзд а бун д ан қ ар и й б м и н г 
й ил олд ин турк и й д и п л о м а т и я н и н г ўзига хос қо н у н -қ о и д а л а р и
ч и зи б кўрсатилган. Ю қори д а таъ к и д л ан ган и д ек , бу борада уш бу 
асарда баён этилган ф и к р -м у л о ҳ азал ар б и рги н а м уаллиф яш аган 
д а в р н и н г г и н а м а ҳ с у л и б ў л м а с д а н , б а л к и у л а р г а т у р к и й
д и п л о м а ти я с и га хос м аъ навий х и сл атл ар н и н г м уаллиф яш аган 
за м о н га ч а ўтган н еча а с р л а р м о б а й н и д а р и в о ж л а н и б келган
/. 
Ўша асар, 425-бет.
2. Уша асар, 427-бет.
3. Ўша жойда.
23


я кун и си ф атида ҳам қаралм оғи л о зи м бўлади. Худди ш унингдек, 
“ Кугадгу б и л и к ”д а тавси ф л ан ган эл чи л и к ҳақидаги мулоҳазалар 
сўнгги асрлардаги ўзбек давлатчилиги д и п л о м а ти я с и н и н г янада 
таком иллаш уви учун \а м дастурилам ал вази ф аси н и ўтаб келди.
Бу вақтда д авл атч и л и к м асалаларига б аги ш л ан ган би ти кл ар 
ичида XI асрда ёзи л ган ян а б и р асар - “ С и ё с а т н о м а ” ҳам д и қ - 
қатга сазовордир. Д авлатни б ош қариш усуллари ва сир-асрорлари 
та в с и ф и д а н и б о р а т уш бу а с ар и л к ўрта а с р л а р д а М а р к а зи й
О с и ё д а ф а о л и я т к ў р с а т г а н қ у д р а т л и д а в л а т л а р д а н б и р и - 
С ал ж уқи й л ар ҳ у км рон л и ги га б аги ш лан ган . А раб хал и ф ал и ги - 
н и н г ож и зл ан и ш и натиж асида қад кўтарган туркий давлатлардан 
би ри — С алж уқийлар и м п ер и яси ўғуз турклари ёки туркм анларга 
н и сб ат берилади. Бу д авл ат Ўрта О с и ё н и н г гарби - ж анубий 
қи с м л а р и д а н С у р и я ва Ф а л а с т и н га ч а бўлган сар ҳ ад л ар н и ўз 
ичига олган. В.В. Б ар то л ьд н и н г т а ъ р и ф и ч а , и л к ўрта асрларда 
таш ки л топ ган туркий давл атл ар ичида сал ж у қи й л ар им п ери яси
мусулмон дунёсида э н г катта аҳам иятга мол и к д авл ат бўлган. 
Бу д авл ат ҳукм дорлари ер эгал и ги д а ш арқд а я н г и л и к бўлган 
“ и к т а ” т и зи м и н и ж о р и й э ти ш га н . “ С и ё с а т н о м а ” 
м уалли ф и
Н и зом ул мул к а н а ш у д а в л а т гу р к и р аган п ай тд а х у к м р о н л и к
қ и л га н су л то н л а р - А лп А р сл о н (10 6 3 -1 0 7 2 ) ва М а л и к ш оҳ 
(1072-1092) д аврларида ва зи р л и к л аво зи м и д а ф ао л и я т кўрсатган. 
У салж уқи й л ар д авл ати д а и с м о и л и й а с о си н л а р та р и қ а т и н и н г 
ёй и л и ш и га қарш и кураш ган. Ш у н и н г учун ҳам 1092 йилда ана 
ш у т а р и қ а т т а р а ф д о р л а р и т о м о н и д а н ў л д и р и л а д и . А й р и м
м а ъ л у м о т л а р г а қ а р а г а н д а , у н и н г к и т о б и м у а л л и ф в а ф о т и
туф айли там о м л ан м ай қол ган ва у X II аср б о ш л ари д а б ош қа 
б и р м уаллиф то м о н и д а н тў л д и р и л и б , б и р бутун асар ҳолига 
к е л т и р и л г а н . Ҳ ар ҳ о л д а ш а р қ ш у н о с л и к ф а н и д а уш бу ас ар
Н и зо м у л м у л к к а н и с б ат б е р и л и б к е л и н а д и . У ҳ а қ и қ а та н ҳам 
д а в л а т ч и л и к м у а м м о л а р и г а б а г и ш л а н г а н ўш а д а в р д а г и шу 
тахлитдаги б и ти к л а р ичида ўз м азм уни ва а н и қ м асал ал арн и
ўртага таш л аган ли ги б и л ан аж ралиб туради. Бу асар и л к ўрта 
а с р л а р н и н г м уҳим ё з м а м а н б а л а р и қ а т о р и д а кўп т и л л а р га
тарж и м а қи л и н ган . У н и н г асл и ф орс ти л и д а б итилган.
Э л л и к бир бобдан иборат уш бу асарда д авл атн и б о ш қар и ш
б илан б о ғл и қ жуда муҳим м асалалар ўртага таш л ан ган . У нда 
ҳ у к м д о р н и н г а д о л а т ю за с и д а н о л и б б о р и ш и л о з и м б ўл ган
си ёсати м езон л ари д ан то р ти б , қо зи , раи с, хатиб, м ухтасиблар,
24


ҳатто х и зм а т к о р л а р ва ч о п а р л а р н и н г в а зи ф а л а р и хусусида, 
харбий кучларга м уносабат, ҳукмдор хизматидагиларни инъом- 
л аш , р у т б а л а р н и н г аҳ ам и яти ва б о ш қ а л а р ҳақида эъ ти б о р га 
м оли к ф и к р -м у л о ҳ азал ар б аён э ти л га н . Ўз а с ар и н и н г махсус 
б и р б о б и н и Н и зо м у л м у л к э л ч и л и к б о р д и -к е л д и л а р и , яън и
д авлатнинг таш қи м уносабатларини таш ки л этиш масалаларига 
багиш лаган. Бу боб “ Э лчилар ва уларн и н г хизматлари ҳақида” 
деб ном ланган. М уаллиф эл ч и л и к алоқаларига ҳамма вақт кагга 
аҳам ият бериш л ози м л и ги н и , та ш қ и сиёсат қар бир д авлатн и н г 
д и қ қ а т м а р к а з и д а б ў л и ш и н и а л о ҳ и д а т а ъ к и д л а й д и . У н и н г
ё зи ш и ч а , бу соқада э р и ш и л га н ютук,лар м ам л ак ат қудратини 
м у с т а ҳ к а м л а й д и , ҳ у к м д о р о б р ў - э ъ т и б о р и н и ю к с а к л и к к а
кўтаради, йўл қўйилган хатолар эса кутилмаган салбий оқи б ат- 
ларга олиб келади. “ Ҳ укм дорлар, - деб ёзади Н изом улм улк, - 
б и р-б и рлари га нисбатан катга ҳурматда бўлиб келганлар, э л ч и ­
л а р н и эъзозлаганлар, бу у л ар н и н г м артабалари ва эътиборлари- 
н и н г о ш и ш и га им кон яратган. Ҳ атто ўзаро д уш м ан л и к зоҳир 
б ў л га н п а й т л а р д а ҳам э л ч и л а р г а н и с б а т а н о д а тд аги ях ш и
муомалада бўлинган, чунки тескар и си ном аъ қулдир1” .
М уаллиф ўз ки то б и н и н г э л ч и л и к м уносабатлари га б а ги ш л а н ­
ган уш бу б о б и д а шу м асал ага о и д ж уда кўп та ф с и л о т л ар н и , 
ҳатто хор и ж д ан кел ган э л ч и л а р н и қабул қ и л га н и д а ўзи йўл 
қўйган х ато -к ам ч и л и к л ар н и ва у н и н г о қ и б атл ар и н и тав си ф л аб , 
ҳ у к м д о р л а р га , у м у м а н , бу с о ҳ а х и зм а т и г а та а л л у қ л и б а р ч а
вази ф адорл арга таш қи ал о қ а л а р б и л ан б о ғл и қ ҳар бир воқеага 
ғоят э ҳ ти ётк о р л и к ва с и н ч к о в л и к б и л ан ён д аш и ш л о зи м л и ги н и
у хти рад и . Ш у б илан бирга, у х о р и ж и й д авлатларга элчи с и ф а ­
ти д а ю бори л и ш га м ўлж алланган к и ш и л а р қандай хусусиятларга 
э г а б ў л и ш и н и ҳам б и р м а - б и р к ў р с а т и ш г а ҳ а р а к а т қ и л а д и . 
“ Э л ч и л и к к а л о й и қ кўри л ган к и м с а , - д еб ёзади м у ал л и ф , - 
д авл атп ан о ҳ хи зм ати д аги лард ан та н л а н м о ғи л о зи м . У даврада 
б ў ш а н г ва т о р т и н ч о қ б ў л м а с л и ги , а м м о ҳаддан зи ёд сергап
ҳам бўлм аслиги керак. А й н и вақтд а у кўп саёҳат қи л ган , ҳар 
б и р илм соҳасидан маълум д ар аж ад а хабардор, хотира қуввати 
кучли, эҳтиёткор, ўз қад ри н и б и лувч и ва кўркам кўри н и ш л и

Download 11,99 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   184




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish