Ўзбек дипломатияси тарихидан

Бу ерда Бухоро қўишнлари томонидан асир олинган Муҳаммад
Замоншнг вафоти ҳақида сўз боради.
3 1 2

---

м ар о с и м и н и там о м ан м ен с и м ай қўйди; и к к и н ч и д а н , б и з ва у 
о л и й м а р т а б а л и к ж а н о б н и н г ў р т а м и з д а г и м ав ж у д б ў л ган
м устаҳкам д ў с т л и к ва я қ и н л и к к а н а з а р қ и л м а й , ўз ҳоли ва 
м артабаси ю засид ан н и с б ат б е р и л и ш и м ум ки н бўлмаса ҳам у 
улуғ дастгоҳга я ъ н и С и зга б еад аб о н а қ а р а ш и турди; уч инчид ан, 
зи м м а с и га қ а р о р д и н и й ва д у н ё в и й в а зи ф а л а р қўя ол ади ган
б узруквор боб оси га М и р зо С у л ай м о н га нисб атан ан а ш ундай 
йўл тутди (қ а р ш и кураш ди). У нга н и сб атан сод и р бўлган ҳар 
б и р т а н б е ҳ и л о ҳ и й қ и с м а т ҳ и с с и н и ва т а н г р и и л ҳ о м и н и н г
ф а р м о й и ш и д и р . Ҳ о зи р д а , Ш оқрух М и р зо ға ф л а т уй қу си д ан
б едор ва м астли к ғуруридан хуш ёр б ўлиб, м арҳам ати м и зн и н г 
б а р қ ар о р таян ч и га и л ти ж о қи л д и ва қўл узатган э к а н , ун и н г 
ҳ о л и га к а р а м ва л у т ф н и и м т и ё з д е б б и л и ш д а н б о ш қ а а м р
х о ти ри м и зга келм ади. У б ую к д а ст го ҳ н и н г д ўстл и к ва я қ и н л и к
м ар о си м л ар и д ан ҳам ум ид ш ул ки , у н и н г хато қ и л м и ш лари га 
кўз ю м и б қарасалар.
М уҳаббат а с о сл ар и н и м устаҳкам лаш ва д ўстл и к қои д алари н и
к уч ай ти ри ш ж иҳатидан и ф о д а п а н о ҳ ва ҳ и к м а тл и к , я қ и н хай ри - 
хоҳ к и ш и л а р н и н г с а р а с и , и ш б и л а р м о н к и ш и л а р н и н г та ян ч и
Ҳ а к и м Х у м о м к и , ростгўй м у х л и с, т ў ғр и м у о м и л а л и к м урид 
ва м у л о зи м л и к қ и л г а н д а н б е р л и я қ и н м у л о зи м б ўл ган (ва) 
у н и н г у з о қ л а ш и ш и н и ҳеч в а ж х д а н м а ъ қ у л к ў р м а га н э д и к , 
э л ч и л и к расм и б и л ан (ҳузурингизга) ю б о р д и к. Б и зн и н г м улози- 
м а т и м и з д а у н га б е р и л г а н н и с б а т ҳ а қ и қ а т б ў л г а н и уч ун у 
м уддаоларни ўзгал арн и н г в о си таси си з арз ж ой и га етказади. Агар 
ж а н о б л а р и н и н г ш а р а ф л и м аж л и сл ар и д а ҳам бу услубга ри оя 
қ и л и н с а , ўртам издаги сўзлаш ув гўё в о с и тас и з бўлгандек бўлар- 
ди. Ш а ф қ а тп а н о ҳ ж а н н а т д а стго ҳ И с к а н д а р х о н н и н г - тангри 
қ а б р и н и (ҳам иш а) м ун аввар э тс и н - в о қ е а с и н и сўраш ж иҳати- 
д ан сай й и д л и к паноҳи, н ақ о б ат н асаб , бу м ам лакат улуғ сай й и д- 
л а р и н и н г улуғларидан, руҳонийлар руҳонийси М ир С адрж аҳон- 
н и та й и н қилган эд и к (л ек и н ) б аъзи хай рл и к иш лар сабабли 
кеч и ки б қолган эди, шу вақтда н ом и зи к р қи л и н ган ҳикм атпаноҳ 
ҳамроҳлигида ю бордик. Туҳф а ва ҳадя н ам уналарини эса алоҳида 
туш унтириш лар б илан хос к и ш и л а р и м и з улуги М уҳаммад Али 
орқал и ж ўнатдик. “ Б и р -б и р и н ги зга ҳадялар ю боринг, (токим ) 
б и р-б и ри н ги зга дўст бўлинг" (деган) п о р л о қ (ҳадиснинг) тақ о - 
зоси б илан иш қилиб, д ои м о ўзаро б и р -б и р и га элчи ю бориш ва 
туҳф алар ҳадя қилиш тартиби йўлга кўйилм оги лозим.
3 1 3

---

П а р и зо д к а б у та р л ар н и н г Ф а р ғо н а д а н та л а б қ и л и н и ш и ва 
уларн и н г ю борилиш и \а м д а (қуш лар) и ш қи б о зи Ж а й й и б н и н г 
келиш и сабабли қанот соҳиблари (кабутарлар) қувонч ва севинчга 
келиб, якж иҳатлик ва д ўстл и кн и н г хушбўй ҳидини искатди.
Агар бу паррандаларнинг парвозига таваж ж уҳ б иринчи назарда 
ўйин ва там ош ога бўлган таважжуҳдан о р т и қ бўлиб кўринм аса 
ҳам ки, л еки н и кки н ч и назарда, кабутарларни нг чархи ва ўйини 
“ а р б о б и в а ж д ”л а р н и н г (я ъ н и худога н и с б а т а н и ш қ с о ҳ и б - 
л а р и н и н г ) ш а в қ қ а б ў л г а н н и с б а т и ва з а в қ қ а б ў л г а н
м у н о с а б а т и д а н д а р а к б е р а д и ҳ а м д а я р а т у в ч и г а т а в в а ж ж у ҳ
қ и л и ш н и н г с а б а б и б ў л а д и . Ҳ а з р а т и В о ж и б т а о л о к ў н г и л
си рларид ан огоҳ э м а с м и к и н к и м , яратувчи ж ам оли га б оқи ш д а 
гоҳо ш у иш м исол и д аги сури й м аш ғул отлар пардадан о р т и қ
бўлаолмайди ва ҳақанди ш хотирим из танҳо ва кўриниб турган 
пар билангина ки ф о ял ан м ай д и , албатта.
У м ид ш уки, м уҳаббатнинг мўътабар саҳиф алари ва д ўстлик- 
н и н г ш онли элчиларини ю бориш билан д о и м о ихлос силсиласини 
уйғотгайлар ва ихтисос (яъни хос, сам и м и й м уносабат) асоси н и
таъсис этгайлар.
Ш еър:
Н ом а “ ихтисос” сўзида бўлди там ом ,
Вассалому валикром .