Ўзбек диалектологияси

Ўзбек тилининг қорлуқ-чигил-уйғур лаҳжаси. 
Бу лаҳжага Тошкент, 
Наманган, Андижон, Фарғона, Самарқанд-Бухоро, Қарши, Термиз, 
Жиззах, Каттақўрғон каби шаҳар ва шаҳар типидаги бошқа шевалар 
киритилади.
Унинг асосий специф ик хусусиятлари қуйидагилардан иборат:
— ч/т нинг алмашиниши чъшлэ, тушть / / чушть каби.
— Ўзак ва аффиксларда сўз охиридаги 
к-қ / / г-ғ 
ундошларининг 
сақланиш и: т э р ъ к //т э р ъ к , с э р ъ к // сэрък, къшл л и г // къш л лък, 
куллук// куллук, бундо к//бундоғ.
— Турли ҳ о л атд а ҳам 
к / / х
у н д о ш л а р и н и н г а л м а ш и н и ш и , 
сақланиши: т к т а // тохта, то қ қсан // тохсан.
— л //н
ундошларнинг алмашиниши: ко й н ек//кой лэк / / койнэй.
— Тўлиқ прогрессив ассимиляция: туззъ < тузнъ, кушшъ< кушнъ, 
тошшъ < тошнъ, темърръ< темърнъ, тошшъ<тошнъ.
— Уйғур тилининг асосий фонетик хусусиятларидан бири «умлаут» 
бўлиб, биринчи бўғинда келган куйи кўтарилиш 
а /э 
унлиларининг 
иккинчи бўғинда келган юқори кўтарилиш 
ъ 
унлиси таъсирида 
га
ўтишидир. Ат < етъ, балиқ < белиг келуттъ каби.
— Қ орлуқ-чигил-уйғур лаҳжасига кирган кўпчилик ш еваларда 
қаратқич ва тушум келишиги қўшимчасининг битта: 
-ни, нъ, -тъ, -дъ,
-ли, -шъ 
вариантлари билан келишидир, отни мин < эттъ мън, унинг 
дафтари < унъ дафтаръ.

---

— Ҳозирги замон давом феълини ифодаловчи икки морфологик 
белги 
-ват, -ут, 
ва 
йэп, эп 
га эга эканлиги: борвэтмэн, боруттъмэн, 
кел эпмэн, келопмэн кабилар.
В.В. Решетов таснифида қорлуқ-чигил-уйғур лаҳжаси қуйидаги 
гуруҳга бўлинган.
— Ф арғон а гуруҳи: Н ам ан ган диалекти; А н ди ж он -Ш аҳри хон
диалекти; Ўш-Ўзган диалекти; М арғилон-Қўқон диалекти.
— Тош кент гуруҳи: Тош кент диалекти; Жиззах диалекти.
— Қарши гуруҳи: Қарши диалекти; Самарқанд-Бухоро диалекти.
— Ш имолий ўзбек гуруҳи: И қон-Қ орабулоқ диалекти; Туркистон- 
Чимкент диалекти.
ЎЗБЕК ТИЛИНИНГ ҚИПЧОҚ ЛАҲЖАСИ
Бу лаҳжага хос хусусиятлар Е.Д. Поливанов ва Ғози Олим таснифида 
атрофлича берилган.
Қ ипчоқ лаҳжасининг асосий фонетик хусусиятлари қуйидагилар: