1. 0 ‘tkir qon aylanish yctishmovchiligi - vcnoz qon yurakka
qaytishiga bog‘liq bo‘lmagan holda
bir daqiqa davomidagi qon
aylanish hajmining kamayishi.
2. 0 ‘tkir miokard yctishmovchiligi - qon tomirlar sig‘imi
ko‘payganligi natijasida yurakka qaytadigan vcnoz qon hajm ining
kamayishi. Fiziologik nuqtai nazardan normal DQIIni yurakka
qaytadigan vcnoz qon miqdori, yurakning qisqarish faoliyati va
periferik qarshilik bilan saqlanadi.
Mikrotsirkulyatsiya sistcmasida qon aylanishning buzilishi 4
asosiy omilga bog‘liq:
1. Qonning rcologik xususiyatlarining o ‘zgarishi;
2. Qon sekvestratsiyasi;
3. Aylanayotgan qon hajmi kamayishi;
4. Qon aylanish va mctabolizmning um umiy buzilishi.
0 ‘tkir yurak yctishm ovchiligi patofi/iologiyasi
va klinik ko‘rinishlari
0 ‘YuE (o‘tkir yurak yctishmovchiligi) - dinamik holat b o ‘lib,
yurakning urish hajmi organizmda kcchayotgan mctabolik
jarayonlar uchun kislorod va boshqa substratlarga b o ‘lgan
talabni
qondira olmaydi. Yurakning qisqaruvchanlik qobiliyati pasayishi
va miokardial yctishmovchilik 0 ‘YuE rivojlanishida asosiy
mcxanizm hisoblanadi.
M a’lumki, yurak faoliyati 4 asosiy omilga bog‘liq:
1.
Z o ‘riqish oldi (prednagruzka).
Z o ‘riqish oldi o ‘zga-
rishlari, ya’ni yurak boMmachalaridagi bosim (AQXning va
venalar tonusining ortishi) yurak qon-tom ir faoliyatiga kcskin
ta ’sir ctadi. BoMmachalar bosim ining 20-25 mm.sim.ust. dan
ortishi o‘pkalarda qon dimlanishiga olib keladi.
2.
Z o ‘riqish orti (postnagruzka).
Bu aorta va qon tom irlar
qarshiligini cngishga y o ‘naltirilgan zo'riqish. Qon tom irlar
qarshiligining ortishi yurakning zarb hajmi kam ayishiga sabab
b o ‘ladi.
3.
Qisqaruvchanlik.
Yurak mushaklari qisqaruvchanligining
zaiflashuvi qorinchalar bosimi ortishi
vaqtining kamayishiga olib
kcladi. Natijada yurakning nasos faoliyati buziladi.
4.
Yurak qisqarishi tezligi.
Yurak ichki faoliyati yetishm ov-
chiligi natijasidagi
yurakning zarb hajmi kamayishi birinchi
navbatda yurak haydayotgan qon hajmini saqlashga qaratilgan
kompensator mexanizm hisoblanadi.
Etiopatogenezi.
0 ‘tkir
yurak yctishmovchiligi
mavjud
aylanayotgan qon hajmi to ‘satdan yoki tezda kamayishi va unga
qaytadigan qon hajmi ozayishi nalijasida ro ‘y beradi.
Bu holat
yurakning xaddan
oshiq zo'riqib ishlashi va kom pensator
imkoniyatlarning tugaganligi tufayli ham rivojlanadi. T u g ‘ma va
orttirilgan yurak nuqsonlari, gipertrofiya, katta va kichik qon
aylanish doiralam ing gipertcnziyasi tufayli rivojlanadigan yurak
mushaklaridagi o ‘zgarishlar b o ‘lishiga olib kelishi mumkin. Buni
gem odinam ik yurak yctishmovchiligi dcyiladi.
Bir xil paytlarda
avval miokard mctabolizm i buzilishi natijasida yurak yctishm ov
chiligi rivojlanadi va buni cnergodinamik yurak yctishmovchiligi
deyiladi. Bu holat k o ‘proq V-gurux vitaminlaming organizmda
kamayishi, qondagi K + miqdori o‘zgarishi bilan bog‘liq. Y urak
m iofibrillalari qisqarishi depolyarizatsiya va ionlar taqsim lanishi
tufayli ro ‘yobga kcladi.
Hujayra membranasida N a+ kanal-
chalarida 4 turdagi faolatsion va bir infaolatsion to ‘siq b o ‘lib, ular
hujayra mcmbranasi potcnsiallari o ‘zgarishlariga mos ravishda
ochilib yoki yopilib turadi. K o‘p hujayralarda
tinch potcnsial
manfiy, y a ’ni N a' ionlari konscntratsiyasi hujayra tashqarisida
katta (140 m m ol’/l), ichkarisida kichik (10 m m ol’/l). B u holatda
Na ionlari konsentratsiya va clektrik gradicntlari farqiga k o ‘ra
hujayra ichiga
kirishi kerak. Ammo, N a ionlari hujayra
mcm branasidan tinch potcnsial holatida o ‘ta olmaydi. Ilarakatdagi
potcnsial paydo b o ‘lishi
bilan membrananing N a
ionlari
o ‘tkazuvchanligi osonlashadi. Xuddi
shunday har bir harakat
potensialida N a+ ionlari hujayra ichiga kiradi va K+
ionlari
hujayrani tark etadi. Shunday qilib hujayrada ionlar gradientini
hosil kilish va saqlash yo‘li bilan transmem bran ionlar holati stabil
holatda saqlanadi. Bunda albatta N af-K+-ATFaza - kaliy-natriylik
nasos alohida o ‘rin tutadi. D epolyarizatsiya boshlanish vaqtida
hujayra mcmbranani o‘tkaziivchanligi Na+ ionlari uchun orladi va
kam ligi uchun ular hujayra ichiga intiladi. Shuningdek membra-
naning tashqi tomonida m anfiy zaryad to ‘planib,
hujayra
membranasida depolyarizatsiya fazasi shakllanadi. Keyinchalik
esa membrana o ‘tkazuvchanligi K* ioni foydasiga oshadi va cndi
K+ hujayra ichidan chiqib kctadi va u avvalgi encrgetik ahvolga
qaytib kcladi (repolyarizatsiya fazasi).
Diastola vaqtida esa K-Na - nasosi faoliyati tufayli hujayra
ichidagi va tashqarisidagi K.' va N a4 miqdorlari doim iy holga
qaytadi. Lckin bu jarayon m obaynida ATI7 sarflanadi. SHu sababli
yurakda ATF miqdori kamaygani yurak
yctishm ovchiligiga olib
kelishi mumkin. Bu holatda suv-elcktrolit m uvozanati ham
o ‘zgaradi va odam tanasida N a h ionlari ham da suv ushlanib qolishi
bilan birga K ‘ ionlari ko ‘p m iqdorda buyrak orqali chiqariladi
(transmincralizatsiya). Shu aytilgan sabablar natijasida yurak
qisqarish faoliyati yomonlashadi va o ‘z navbatida qon aylanish
o ‘zgarishlariga olib kcladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
