1)b;. 6) a
2) i 7) g
3) f 8) j
4) h 9)k
5) d 10) e
3- topshiriq
1. Raqobat umumijtimoiy kategoriya bo’lib, ijtimoiy jarayonlar katnashchilari urtasidagi yaxshirok yashash sharoiti uchun buladigan kurashni anglatadi. Kishilarning iqtisodiy faoliyati boshka faoliytlarning asosini tashkil kilgani uchun kishilik jamiyati xayotida iqtisodiy soxadagi raqobat muxim rol o’ynaydi.Iqtisodiy soxadagi raqobat ishlab chikarish munosabatlarining subektlari urtasida kulayrok ishlab chikarish sharoitiga ega bo`lish, unumliroq texnologiya, ish joyi, yaxshi bozorni qo`lga olish, umuman yuqori daromad olish imkoniyati uchun olib boriladigan kurashdan iborat. Raqobatning iqtisodiy asosi bu ishlab chiqaruvchilar, resurs egalari va istemolchilarning tadbirkor, mulk va daromad egasi sifatida erkin xolda mustakil bulishidir. Raqobat bo`lishining boshqa sharti bo`lib tovar pul munosabatlarining ma'lum darajada rivojlangan bozor tizimida amal qilishidir.
2.Iqtisodiyotda bozor mеxanizmining samarali amal qilishi va raqobat muhitining ta’minlanishi monopoliyalar, ularning kеlib chiqish sabablari va amal qilish xususiyatlarini ko’rib chiqishni taqozo etadi. Monopoliya tushunchasiga turli o’quv adabiyotlarida turlicha ta’rif bеriladi. Jumladan, ba’zi o’rinlarda uni «davlat, korxonalar, tashkilotlar, sotuvchilarning qandaydir xo’jalik faoliyatini amalga oshirishdagi mutlaq huquqi»2sifatida qaralsa, boshqa holatlarda «faoliyatning u yoki bu sohasida shaxs yoki kishilar guruhining har qanday (ba’zi adabiyotlarda – yakka) hukmronlik holati»3 dеb ta’riflanadi. Bu ta’riflardagi monopoliyaning «mutlaq huquq» yoki «har qanday yoki yakka hukmronlik holati» kabi tavsiflari uning mohiyatini aniq yoritib bеrolmasligi sababli, uni quyidagicha ta’riflash o’rinli dеb hisoblaymiz: monopoliya –faoliyatini amalga oshirishdagi mutlaq huquqi»
3. Bozor tuzilmalari - bu korxonalarni duch keladigan raqobat miqdori bo'yicha toifalarga ajratish usulidir.Iqtisodiyotidagi to'rtta asosiy bozor tuzilmalari: mukammal raqobat, monopolistik raqobat, oligopoliya va monopoliya.
Mukammal Raqobat: ko'plab xaridorlar va sotuvchilar mavjud bo'lgan va bitta xaridor yoki sotuvchi narxga ta'sir qilmaydigan bozor holati. Narxlar bozordagi talab va taklifdan kelib chiqqan holda belgilanadi.
Aksariyat sanoat korxonalari nomukammal raqobat shaklidir.Nomukammal raqobatning 3 turi mavjud, ular sotuvchida qancha raqobat va narx ustidan nazorat borligi bilan ajralib turadi:
◼ Monopoliya
◼ Oligopoliya
◼ Monopolistik raqobat
4.Monopoliya turlari
◼ Tabiiy
◼ Geografik
◼ Texnologik
◼ Hukumat
Tabiiy monopoliya-Tabiiy monopoliyalar kommunal xizmatlar, transport xizmatlari, kabel orqali xizmat ko'rsatuvchi provayderlardir. Ular eng kam xarajat uchun eng katta miqdorni ishlab chiqaradigan katta masshtabli iqtisodga ega. Masshtabli iqtisodiyot: mahsulotning katta hajmidan kelib chiqadigan past ishlab chiqarish xarajatlari Hukumat boshqaruvni tartibga solish va ko'proq raqobatlashish uchun harakatlarni boshladi.
Geografik monopoliya Geografik monopoliyalar raqobat uchun geografik to'siqlar tufayli yuzaga keladi. Potentsial foyda juda oz bo'lganligi sababli, boshqa korxonalar bozorga kirmaydilar. Ushbu turdagi monopoliyalar tobora kamayib borayotganining sababi raqobat pochta yoki Internet kataloglari orqali buyurtma berish va yetkazib berish xizmatlarining rivojlanishi orqali shakllanmoqda.
Texnologik monopoliya-Texnologik monopoliyalar patentlangan va mualliflik huquqi bilan himoyalangan ixtirolarning natijasida yuzaga keladi.Patent: ma'lum yillar davomida ixtiro qilish, foydalanish yoki sotish uchun eksklyuziv huquqdir. Mualliflik huquqi: ma'lum yillar davomida ijodiy asarlarni sotish, nashr etish yoki ko'paytirishning mutlaq huquqi.
Hukumat monopoliyasi-Hukumat monopoliyalari tabiiy monopoliyalarga o'xshaydi, ammo asosan hukumat tasarrufida bo’ladi.Yo'llar va ko'priklarni qurish va saqlash mahalliy, davlat va milliy hukumat zimmasiga yuklangan.
