Zaryadlangan zarralarning ionizatsion va radioatsion energiya yo’qotishi orasidagi bog’lanish

Zaryadli zarralar moddadan o’tganda energiyasini madda atomlarini ionlashtirishdan tashqari radiatsion nurlanishga ham sarflaydi.

• Zaryadli zarralar moddadan o’tganda energiyasini madda atomlarini ionlashtirishdan tashqari radiatsion nurlanishga ham sarflaydi.
• Elektronlar moddadan o’tganda modda atomi yadrosi va elektronlar maydonida solishtirma tormozlanadi. Tormozlanish nurlanish chiqarish orqali bo’ladi. Tormozlanishda chiqarilgan nurlanish tormozlanish nurlanishi deyiladi yoki radiatsion nurlanish deyiladi. Zarraning tormozlanish nurlanishiga (radiatsion nurlanishga) yo’qotgan energiyasi yo’qotgan energiyasi radiatsion energiya yo’qotish deb aytiladi. Klassik nazariyaga asosan tezlanish bilan harakatlanayotgan zarra elektron magnit to’lqinlar nurlashi kerak. Masalan zaryadi e, massasi m, tezligi 𝛽c bo’lgan zarra (elektron yadroning kulon maydonida sochilishida harakat yo’nalishi o’zgaradi va u tezlanish oladi. Bunda zarra dt vaqt davomida energiya nurlaydi (chiqaradi)), bu energiya quyidagicha ifodalanadi:

(2)

(2)

(2)– formulada F-zarraga ta‟sir etuvchi kuch, m-zarra massasi. U vaqtda (2) formulani quyidagi ko‟rinishda yozish mumkin.

Radiatsion nurlanish asosan yengil zarralarda (elektronlarda) kuchli bo’ladi, chunki zarra qancha yengil bo’lsa, shuncha tez tormozlanadi va bunda radiatsion nurlanish yuzaga keladi. Radiatsion tormozlanishda zarraning yo’qotgan energiyasi, elektrodinamika qonuniga asosan tormozlanayotgan zarra harakatining tezlanishiga bog’liq.

Zaryadli zarralarning ionlashishga energiya yo’qotishi atom elektronlari bilan ta’sirlashuvi sababli ro’y bersa, radiatsion nurlanish modda atomlari yadrolari bilan ta’sirlashuvida yuz beradi. Zarralarni tormozlovchi modda yadrolarining kulon kuchi yadro zaryadi kvadrati Z2- ga bog’liq. G. Bete va V. Geytlar elektronlarning turli energiya sohalari uchun radiatsion nurlanish uchun yo’qotilgan energiyani hisoblash formulalarini ishlab chiqdilar. Bu formula quyidagicha:

• Zaryadli zarralarning ionlashishga energiya yo’qotishi atom elektronlari bilan ta’sirlashuvi sababli ro’y bersa, radiatsion nurlanish modda atomlari yadrolari bilan ta’sirlashuvida yuz beradi. Zarralarni tormozlovchi modda yadrolarining kulon kuchi yadro zaryadi kvadrati Z2- ga bog’liq. G. Bete va V. Geytlar elektronlarning turli energiya sohalari uchun radiatsion nurlanish uchun yo’qotilgan energiyani hisoblash formulalarini ishlab chiqdilar. Bu formula quyidagicha: