Zarralar fizikasi


bet42/233
Sana30.01.2022
Hajmi
#419300
1   ...   38   39   40   41   42   43   44   45   ...   233
Bog'liq
Atom yadrosi va zarralar fizikasi. Муминов

^ = 

izotopik
/=1
spin proyeksiyasi esa
/=1 
z
Masalan: 23 
He]
yadro izotopik spini: 
T
=
—— -
—.
59

Z - A
2


Vektor proyeksiyalar soni 
2T +
1 = 2* 1/2 +1 = 2 . Demak, 
3He
ning 
xususiyatlariga o'xshash yana bir yadro bo‘lishi kerak, bu 
3H2
— tritoniydir. 
Uning uchun izotopik spin 7’= 1/2, proyeksiyasi
2
2
ga teng. Nuklonlaming o‘zaro ta’sirlashuvi tufayli erishilgan ba’zi bir 
kattaliklar qiymatlarining izotopik spinga bog‘liq tomonlarini ko‘rib 
chiqamiz. (2.1-jadval).
(2.1-jadval)
Ta’sir­
lashuv
tur
z
ъ
T
(fermi)
v< T
AW
(
MeV)
<20
(fermi)
Bog‘lan- 
gan holati
tl-Tl
0
-1/2-1/2=—1
1
3,2±1,6

-0,15
-17,6±1,5
Yo‘q
P'P
+2
172+1/2=1
1
2,83±0,03

-0,15
-17±2
Yo‘q
n-p
+1
-l/2+l/2=0
1
2,76±0,07

-0,07
-23,710,01
Yo‘q
n-p
+1
-l/2+l/2=0
0
1,75
>U0
2,26
+5,43
Bor
Jadvaldan ko'rinib turibdiki, nuklonlar ta’sirlashuvida izotopik spin 
qiymatlarida bir xil natijaga erishilmoqda. Bu ham o‘z navbatida nuklonlar 
orasidagi ta’sirlashuv izotopik spin vektori 
T
absolyut qiymatiga bog‘liq 
bo‘lib, uning proyeksiyasiga bog‘liq emasligini ko‘rsatadi. Izotopik spinning 
kichik qiymatiga katta bog'lanish energiyasi to‘g‘ri keladi, 
T
ning yuqori 
qiymatiga esa yuqori uyg'onish energiyalar mos keladi. Bunga ko‘plab 
ko‘zgu yadrolar misol bo'ladi.
Izotopik spin proyeksiyasi nuklonlar soni (barion soni 
В
) va elektr zaryadi 
bilan quyidagicha bog‘langan:
Ш Щ
4 ^ ,
(2.2.1)
Elektromagnit ta’sirlashuvda zaryad va nuklonlar soni saqlanadi. Shunga 
kocra, (1) dan izotopik spin proyeksiyasi ham saqlanishi kerak.
Izotopik spin kuchli ta’sirlashuvdagina saqlanadi, proyeksiyasi esa kuchli 
va elektromagnit ta’sirlashuvlarda saqlanadi.
60


Shunday qilib, izotopik spin kuchli ta ’sirlashuvda qatnashadigan 
nuklonlar, 
л
va 
k-
mezonlar, giperonlar va antizarralar bilan bo‘lgan 
jarayonlarda albatta saqlanadi.
2.3-§. Paulining um um lashgan tamoyili
Yuqorida nuklonlam ing o ‘zaro ta ’sirlashuvi va boshqa tajriba 
natijalari asosida proton va neytron yadro kuchlar maydonida aynan 
bir xil zarralar ekanligi aytildi. Nuklonlar fermion zarralar boMganligi 
sababli Pauli tamoyiliga bo'ysunishi kerak. Umuman, nuklonlar oddiy 
fazoda siljishlarga to ‘gcri keladigan uzluksiz 
x

y, z
koordinatalar 
bo‘yicha va bitta spin holati hamda zaryad holatiga mos keluvchi 
beshta erkinlik darajasiga egadir. Pauli tam oyiliga ko‘ra, ikkita aynan 
b ir x il z a r r a la r t o ‘ lq in fu n k s iy a la ri z a r r a la r a lm a sh in u v ig a
antisim m etrik bo*lishi lozim. Bu esa koordinat, spin va izotopik spin 
p ro y e k s iy a la r 
t o ‘lq in
f u n k s iy a la r in in g
s im m e trik yoki 
antisim m etrikligiga bog‘liq.
Koordinatalar to ‘lqin funksiyasi sim m etrik yoki antisimmetrikligi 
orbital kvant soni / ga bog‘liq, / ju ft bo‘lsa (masalan: 
s, d
holatlarda 
/ = 0, 2, ...) sim m etrik, / ning toq qiym atlarida (masalan: 
p, f
holatlarda / = 1 , 3 , ...) antisimmetrik. Spinlar proyeksiyasi toMqin 
funksiyalari spinlar yig‘indisi nol bo‘Isa antisim m etrik, agar birga 
teng bo‘lsa simmetrikdir. Haqiqatan ham, Pauli tamoyili bo‘yicha 
bir energetik holatda ikkita aynan bir xil zarra spinlari parallel holda 
bo ‘la olmaydi. Spinlari yigindisi nol bo‘lsa, u holda spinlar yo6nalishi 
qarama-qarshi boMadi, bunday holat ruxsat etiladi.
N u k lo n lar t a ’sirlash u v id a izo to p ik spin q iy m atlari quyidagi 
jadvalda keltirilgan:
Bu yerda 1, 2 raqamlar bilan nuklonlar belgilangan, strelkalar izospin 
yo‘nalishini ko6rsatadi. 1 — 3 qatorlarda simmetrik triplet holatlar, 4-qatorda 
antisimmetrik singlet holat keltirilgan.
Nuklonlar ta’sirlashuvlari S holatda kechayotgan bo‘lsin: u holda to‘lqin 
funksiyalari antisimmetrik bo‘ladi.
1) 
p-p
ta’sirlashuvda 
T
= 1, / = 0, 
S
= 0. Izotopik spin to‘lqin 
funksiyasi simmetrik, chunki 
T=
1 ga teng, / = 0 boMgani uchun koordinata
61


2.2-jadval
Ikki nuklon 
sistemasi
T*
T
Izotopik spin xolatlari
P-P
+1
1
Kt) 2(T)
n-n
-1
1
1(4-) 2(4-)
n-p
0
1
V-Jl
[1(f) 2(4)+1(4) 2(t)]
n-p
0
0
l/VI [i(t) 2(4)-i(4) 2(4)]
funksiyasi ham sim m etrik, spin funksiyasi 
S =
0 bo'lgani uchun 
antisimmetrik ikkita bir xil proton 
S
holatda spinlari parallel holda bo4 la 
olmaydi, albatta antiparallel bo‘lishi kerak. Demak,
V , - > ¥ , ( / = OX 4 's - > - 4 's Cs = 0 ),\|/r -> v |/r
(T
= 1) ( - l f s+r = (4)ою« = _ i.
Bunda 
n-n
ta’sirlashuv ham 
p-p
ta’sirlashuv kabi bo‘ladi.
2) 
Xuddi shuningdek, 
n-p
ta’sirlashuvda 
(T =
1, / = 0, 
S
= 0) 
izotopik spin funksiyasi simmetrik, chunki 
nt p
lar uchun 
T
= 1/2 o‘rin 
almashtirish bilan 
T
o'zgarmaydi, spinlari antiparallel holatda, shuning uchun 
spin to‘lqin funksiyasi antisimmetrik bo‘ladi.
Shunday qilib, \J/;\|/7(/ = 0) - simmetrik, 
> -xVs (S
= 0) — 
antisimmetrik, \|/r —> v
|f т(Т=
1) simmetrikbo‘ladi. (-1)1+5+7 = ( - l ) ^ 1 = —1.
3) 
n-p
- ta’sirlashuv spinlari bir xil yo'nalgan 
T =
0; / = 0; 5 = 1, u 
holda ( - 1 ) ^ = ( - l ) 0*1*0 = _ L
Yuqoridagilardan ko'rinib turibdiki, 
s
holatda (izotopik spin kvant sonini 
inobatga olinganda) istalgan ikkita nuklon ta’sirlashuv to‘lqin funksiyalari 
antisimmetrik Pauli tamoyilini qanoatlantiradi.
Bu qoidani faqatgina 
S
holat uchungina emas, balkim istalgan holatlar 
uchun ham qo‘llash mumkin. Masalan: 
P
holat (/ = 1) bo‘lsa, koordinatalar 
to‘lqin funksiyasi antisimmetrik, agar 
T
= 0 (izotopik spin funksiyasi 
antisimmetrik) bo4Isa, spin funksiyasi 
S = 0
(simmetrik) bo‘lishi; 
T
= 1 
(simmetrik) bo‘lsa, spin funksiyasi 
S
= 1 (simmetrik) bo‘lishi lozim, ya’ni:

Download

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   38   39   40   41   42   43   44   45   ...   233




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish