Zarralar fizikasi

Z }e
va 
+Z2e
boMgan ikki yadro orasidagi kulon to €sigM 
balandligi:
TT 
Z.Z-,e2 
Z.Ze2 
9
~Z.Z7 
. , rr
и» =7 ^ Г = А
.1 /3
=1>2-4тт
t MeV
(5.11.1)
4 
7T€{)R l2 
4 щ }г0А 
A
 
v 
f
ga teng boMadi. R J2 = R, + R2 - yadrolar orasidagi masofa, 
Rr R3 -
birinchi va ikkinchi yadro radiusi*.
Kulon potensial to ‘sigMni yengishga yetarli energiyaga ega boMishi 
zarur.
Shunday qilib, kinetik energiyasi yetarli d arajad a k atta boMgan 
yadrolargina sintez reaksiyasini hosil qila oladi. B unday yadrolarni 
(reagentlarni) ju d a yuqori tem peraturagacha qizdirish hisobiga olish 
mumkin. A gar kerakli tem peratura sintez reaksiyasi jarayonida hosil 
boMadigan boMsa, u holda reaksiya o 6z-o6zini ta ’minlaydigan boMadi. 
Umuman olganda, kuchli qizdirish hozircha m a’lum boMgan yagona 
uslubdir. Shuning uchun bu usul bilan hosil qilinadigan sintez reaksiyalarini 
term o y ad ro reak siy alari deb ataladi.
Z arraning kinetik energiyasi bilan harorati orasid a quyidagicha 
bogManish mavjud:
T ( g r a d ) ~ W - W 4E (e V l 
( 5 Л Щ
M asalan, ikki proton Kulon to‘sig4i (5.11.1) ga aSosan 1 MeV ga to‘g‘ri 
kelsa, term oyadro reaksiyasi yuz berishi uchun T ** 1,16-1010 
temperaturagacha qizdirish lozim. U Quyosh m arkazidagi haroratdan 
taxminan 100 marta katta.
Termoyadroviy sintezni issiqlik uslubi bilan hosil qilish mumkin 
em asdek koMinadi. Lekin quyidagi ikkita muhlm om ilni hisobga olsak:
191

---

b irin ch id an , za rralarn in g energiya b o 6y ic h a taq sim o ti M ak sv ell 
qonuniga b o ‘ysunadi, y a ’ni berilgan tem peraturada y ad ro larn in g
m a’lum qismi o ‘rtacha energiyadan kattaroq energiyaga ega b o 6ladi. 
Ikkinchidan, Kulon potensial to ‘sig‘idan energiyasi kichik E < U kul 
bo 'lg an yadrolar ham tunnel effekti hisobiga kulon bareridan o ‘tib 
reaksiyaga kirishishi mumkin. Shuning uchun tabiatda term oyadro 
reaksiyalari intensiv yuz beradi va Quyosh hamda boshqa yulduzlarning 
energiya manbayi bo‘ladi.
Sintez reaksiyasini reaksiyada qatnashadigan yadrolarni tezlatgichlar 
yordamida tezlashtirib keyin o‘zaro to ‘qnashtirish yocli bilan amalga 
oshirish kutilgan natijalami bermadi. Bunda tezlatish uchun sarf boMgan 
energiya sintez natijasida ajralib chiqadigan energiyadan katta, bundan 
tashqari, sintez reaksiyalarining kesimi ionizatsiya kesimidan 8 — 9 
tartibga kichik. Shuning uchun tezlatilgan yengil yadrolarning eng ko‘p 
qismi, sintez reaksiyasiga emas, balkim nishon atomlarini uygcotish va 
ionizatsiyaga sarflaydi.
Demak, hozircha termoyadro reaksiyasini olish uchun deyteriy-tritiy 
reaksiyasidan foydalanish maqsadga muvoflq hisoblanadi: