Zarralar fizikasi

5.8-§. Bevosita o‘zaro ta’sirli yadroviy reaksiyalar
Yadroviy reaksiyalarni o'rganish shuni ko'rsatadiki, ba’zi hollarda 
reaksiya natijasini Boming kompaund yadro mexanizmi asosida tushuntirish 
mumkin emas. Masalan, ikkilamchi zarralaming burchak taqsimoti izotrop 
emas, balki anizatrop bo‘lib,chiqdi. Agar yadro reaksiyasi 
t d
yoki unga 
yaqinroq vaqtda ro‘y beradigan bo‘lsa, bunday reaksiya 
bevosita o‘zaro
ta’sirli yadro reaksiyasi 
deyiladi. Bunday qisqa vaqt ichida yadroga kelib 
tushgan zarra yadrodagi bitta yoki ko‘p l bilan ikkita-uchta nuklonlar bilan 
to‘qnashishga ulguradi.
Kompaund yadro mexanizmidan farqli oMaroq, bu holda bitta nuklon 
bilan to‘qnashgan zarra unga bevosita impuls beradi va natijada bu zarra 
yadrodan urib chiqarilishi mumkin boMadi.
Bunday mexanizm asosida nishon-yadrodan protonlar hamda neytronlar 
teng intensivlik bilan uchib chiqishi mumkin, chunki yuqori energiyalarda
164

---

tUitMyoltfttn /iirru bilan nishon-yadro orasidagi kulon ta’simi hisobga olmasa 
I i i i i i i h o ' l i t u i .
Mttiiuluy qilib, bevosita o‘zaro ta’sirli yadroviy reaksiyalar quyidagi 
ftlnmallarga ega boMishadi: birinchidan, tushuvchi nuklon o‘z impulsini 
пионап
bitttt nuklonga beradi, uchib chiquvchi nuklonlar ko‘plab tushish 
ycI'nnlUhida bo*ladi. Ikkinchidan, tushuvchi nuklon bitta nuklonga deyarlik 
to* In tmorgiyaiini berar ekan, chiquvchi nuklon energiyasi ham maksimum 
(М№1ц1у1!Н<| yaqin energiya bilan chiqadi. Uchinchidan, kulon to‘sig‘i rol 
o'ynetnnydi, proton va neytronlar teng intensivlik bilan chiqa oladi.
Ilovoilta o'zaro ta’sirli yadroviy reaksiyalar xillari turlicha, istalgan 
liuhuvchi zarralar bilan barcha yadrolarda kuzatish mumkin. Reaksiya
moheulida bitta, juft nuklonlar, deytron, 
* H e
yadro, a-zarra, murakkab
I Illy, bcrilliy yadrolari va h.k.lar chiqishi mumkin. Bulardan tashqari 
It »4|n«shu v natijasida elementar zarralar - pion, kaon, giperonlar va boshqa 
/arralar chiqishi mumkin. Bevosita o‘zaro ta’sir yadroviy reaksiyalardan: 
(n, n); (n, p); (p, n); (p, p) reaksiyalar, uzilish (d, p); (d, n) va ilib olish (p, d); 
(П, d) va boshqa ko‘plab turlari yaxshi o‘rganilgan.