Zarralar fizikasi

N azorat savollari:
1. E lem entar zarralarning ochilish tarixi va bu zarralar xususiyatlarini 
aytib bering.
2. E lem entarlik alom atlari nim a? Q anday zarrani elem entar zarra dey- 
ish m um kin?
3. Fundam ental ta ’sirlashuvlar: a) kuchli, b) elektrom agnit, d) kuchsiz 
ta ’sirlashuvlam ing kuchlar xususiyatlari va ta ’silashuv m exanizm larini 
tushuntiring.
4. Z arralarning parchalanish reaksiyasi, p archalanishda vujudga kel­
gan zarralar kinetik energiyasini ayting.
5. Z arralar to ‘qnashuvlarida zarralar tu g ‘ilish reaksiyasi, reaksiya va 
ostona energiyalari va u lar orasidagi b o g 'la n ish lar nim alardan iborat?
6. Z arralar kvant sonlari (B, q, L, I, P, T, T z, S) va bu kvant sonlarining 
fundam ental ta ’sirlashuvlarda saqlanishi yoki saqlanm asligini izohlang.
7. Z arralar izom ultiplet, superm ultipletlarini ayting.
8. K varklar va ularn ing xususiyatlarini tushuntiring.
9. K varklarni erkin holda kuzatish m um kin em aslik sabablarini ayting.
10. A dronlarning kvark tarkibi qanday?
11. Parton, glyuon nim a?
12. K vark nazariyasiga k o 'ra , adronlar o ‘zaro ta ’sirlashuv m exanizm i 
qanday?
13. Fundam ental zarralar. N im a uchun fundam ental zarralar hisoblana- 
di?
269

---

AMALIY MASHG‘ULOTLAR MAVZULARL
1. Yadroning kvant xarakteristikalari:m assasi, energiyasi, 
o‘lchami, spini va m agnit m om entlari
1.1. Plutoniy neytral atomi massasining qanday qismini uning elektron 
qatlami tashkil etadi.
(j. 2,16-1(П
1.2. Agar neytral litiy atomining massasi 7.01601 a.m.b.ga teng bo‘lsa, 
litiy yadrosining massasi aniqlansin.
0- 7,01436 m.a.b)
1 
О 
1 
-л,
1.3. 
j H 9 \H •>
6C neytral atomlari va elektron massalariningma’lum
qiymatlaridanfoydalanibprotonningmp, deytonningmd, 
yadrosining
massalari aniqlansin.
Q.
1,00728 m.a.b.; 2,01355 m.a.b.; 11,9967 m.a.b.)
1.4. Alfa-zarraning (4He2 geliy yadrosi) massasi ma=4.0015a.m.b. neytral 
geliy atomining massasi ma aniqlansin. (j .4,00260 m.a.b.)
1.5. Og‘ir vodorod atomi yadrosining massa yetishmovchiligi Д m va 
bog4anish energiyasi Eb aniqlansin.
0- 0,00240 m.a.b.: 2,23 MeV)
1.6. Bitta proton va ikkita neytron atom yadrosiga birlashganda ajralib 
chiqadigan energiya Eb aniqlansin.
(j.8.49 MeV)
1.7 .12C6 yadrosining solishtirma bogclanish energiyasi aniqlansin.
0. 7,68 MeV/nuk)
1.8. Ikkita proton va bitta neytrondan tashkil topgan yadroning
270

---

bog‘lanish energiyasi E =7.72 MeV. Shunday yadroga ega boMgan neytral 
atomning massasi ma aniqlansin.
(j. 3,01604 m.a.b.)
1.9. 
Agar atom yadrosi uchta proton va ikkita neytrondan iborat va bu 
yadroning bogManish energiyasi Eb=26.3 MeV boMsa, neytral atomning 
massasi ma aniqlansin.
(j,-5,01258 m.a.b.)
1.10.7Li3 va 7Be4 yadrolarini alohida nuklonlaiga ajratish uchun qanday 
eng kam E energiya sarflanishi kerak? Nimaga bu energiya berilliy yadrosi 
uchun litiy yadrosinikiga qaraganda kam?
O'. 39,2 Mev: 37,6 MeV)
1.11. I4N7 azot yadrosidan bitta neytronni ajratib olish uchun qanday 
eng kam E energiya sarflash kerak?
0- 10,6 MeV)
1.12. ,4N7 azot yadrosidan bitta protonni chiqarib yuborish uchun zarur 
boMgan minimal energiya E topilsin?
0- 7,55 MeV)
1.13. 18Og kislorod yadrosining bogManish energiyasi Eb=139.8 MeV 
ga teng, 19F9 ftor yadrosiniki 147.8 MeV. Ftor yadrosidan bitta protonni 
ajratib olish uchun qanday minimal energiya E sarflash lozimligi 
aniqlansin.
0- 8,0 MeV)
1.14.4He2 yadrosini ikkita teng boMakka ajratish uchun qanday eng 
kam bogManish energiyasi E ni sarflash kerak. (j. 23,8 MeV)
1.15.12C6 uglerod yadrosini uchta bir xil boMakka ajratish uchun zarur 
boMgan eng каш E energiya aniqlansin.
(j. 7,26 MeV)
271

---

Д, 16. Veyzeker yarim emperik formulasiga ko‘ra 24Cr52 atomining 
massasini hisoblang. Olingan natijalami bu izotop massasining tajribada 
olingan qiymatlari bilan solishtiring.
(j. 51,9639 m.a.b.)
1.17. Yarim empirik formulaga ko‘ra 10Ne20 , 38Sr98, 92U235 yadrolarida 
har bir nuklonga to‘g‘ri keluvchi bog‘lanish energiyasini hisoblang.
(j. 19,9725 m.a.b., 0,1932 m.a.b., 8,8,99 MeV)
1.18. Quyidagi yadrolarning diametrlari aniqlansin: 1) * £ /; 2) 
^ A l ;