Zaripova Matluba Qulfitdinovna

Maxsus kurslar samaradorligi va tadqiqot natijalari tahlili
 
O‘zbekiston  Respublikasi  ta’lim  mazmunini  modernizatsiyalash 
munosabati  bilan  oliy  ta’lim  muassasalarida  talabalarni  innovatsion  faoliyatga 
tayyorlash bo‘yicha ishlar birmuncha jonlanib qoldi. “Ta’lim to‘g‘risida”gi (1997 
yil) Qonunda kasbiy oliy ta’limni o‘zgarib borayotgan jamiyat va mehnat bozori 
ehtiyojlariga tez moslashishga yordam beruvchi yangi ta’limiy texnologiyalarni, 
jumladan, distansion, axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy qilish va 
ulardan  samarali  foydalanishning  zarurligi  qayd  etilgan.  Turli  kafedralar 
(ayniqsa,  pedagogika  va  psixologiya  kafedralari)  o‘qituvchilarida  pedagogik 
innovatsiya  nazariyasi  va  amaliyoti  sohasidagi  ilmiy  ishlarga  katta  qiziqish 
uyg‘ondi.  Biz  tadqiq  qilayotgan  muammoga  oliygohlardagi  nisbatan  ijobiy 
siljishlar shakllantiruvchi tajriba-sinovlar o‘tkazishda hisobga olindi.  
Shakllantiruvchi  tajriba-sinov  bosqichida  tadqiqotchi  pedagogika 
oliygohlaridagi  o‘quv  jarayonining  turli  bo‘g‘inlariga  faol  aralashadi.  O‘quv 
rejalari va dasturlarini innovatsion tayyorlashni amalga oshirishdagi imkoniyatini 
aniqlash  maqsadida  o‘rgandik  va  tahlil  qildik,  o‘quv  jarayonida  va  pedagogik 
amaliyotda  talabalarning  harakatlarini  bevosita  kuzatdik,  ularning  innovatsion 
faoliyatga  tayyorgarligi  darajasiga  baho  berdik.  Bularning  barcha  2004-2016 
o‘quv  yilida  ishlab  chiqilgan  tajriba-sinov  dasturining  belgilangan  variantiga 
muvofiq bajarildi. 

---

128 
 
Shakllantiruvchi  tajriba-sinov  dasturiga  muvofiq,  tadqiqotimizga 
pedagogika institutlari o‘qituvchilari ham jalb qilinishi kerak edi. Buning uchun 
ularning  talabalarni  innovatsion  pedagogik  faoliyatga  tayyorlash  bo‘yicha 
masalalarni  yechishga  tayyorligi  darajasini  aniqlash  zarur.  Shu  maqsadda  oliy 
ta’lim    muassasalarining  ko‘pchilik  kafedralari  o‘qituvchilari  o‘rtasida  yozma 
so‘rov  o‘tkazdik,  bu  so‘rov  natijalari  bizning  alohida  savollar  bo‘yicha 
tahlillarimizni chuqurlashtiradi (3.8-jadval). 
O‘qituvchilarning  bo‘lg‘usi  hamkasabalarini  tayyorlashda  pedagogik 
innovatika  vazifalarini  bajarishga  tayyorligi  darajasini  tahlil  qilish  davomida 
ularning ichida sifatiy farqlarni aniqladik. So‘rov o‘tkazilganlarning ko‘pchiligi: 
ijtimoiy fanlar, pedagogika va psixologiya kafedralari professorlari, dotsentlari, 
katta  o‘qituvchilari,  assistentlari  o‘zlarining  talabalarni  innovatsion  faoliyatga 
tayyorlash  muammosi  bilan  tanishligini  tasdiqlashdi,  bu  masalani  hal  qilishda 
ishtirok etayotganliklari haqida aytib o‘tishdi.  
Pedagogika  va  psixologiya,  xususiy  metodika  kafedralarining  yuqori 
ko‘rsatkichlarini  alohida  qayd  etib  o‘tish  kerak:  so‘rov  o‘tkazilganlarning 
barchasi o‘zlarining o‘qituvchilik faoliyatida biz o‘rganayotgan muammo bilan 
shug‘ullanishadi.  Bu  esa,  o‘ylaymizki,  haqiqatdir,  chunki  “innovatsiya” 
tushunchasining o‘zi ilmiy va ayni paytda pedagogik  toifadir.  
3.8-jadval. 
Professor-o‘qituvchilarning bdo‘lajak o‘qituvchilarni innovatsion pedagogik 
faoliyatga tayyorlash muammosi va vazifalariga nisbatan yondashuvi
  
Savollar 
Ijtimoiy 
fanlar 
kafedrasi 
(34 kishi) 
 
Pedagogika 
va 
psixologiya 
kafedrasi 
(20 kishi) 
Tabiiy-
ilmiy 
fanlar 
kafedrasi 
(25 kishi) 
Xususiy 
metodika 
kafedrasi 
(18 kishi) 
Yo‘naltiruvc
hi fanlar 
kafedrasi 
(17 kishi) 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
1. O‘qituvchini innovatsion faoliyatga tayyorlash muammosi bilan tanishmisiz: 
Yaxshi 
tanishman 
12 
17 
9 
14 
7 

---

129 
 
Yuzaki 
tanishman 
17 
3 
11 
4 
5 
Tanish 
emasman 
5 
0 
5 
0 
5 
2. Bo‘lajak o‘qituvchilarni innovatsion pedagogik faoliyatga tayyorlash bo‘yicha 
masalalarni hal etishda ishtirokingiz: 
Bunday 
masalalarni 
o‘qituvchilik 
faoliyatimda 
hal qilaman 
 
 
 
 
6 
 
 
 
 
18 
 
 
 
 
6 
 
 
 
 
13 
 
 
 
 
3 
Agar bu 
menga 
bog‘liqli-gini 
aytishsa, hal 
qilishga 
tayyorman 
 
 
 
18 
 
 
 
2 
 
 
 
13 
 
 
 
5 
 
 
 
9 
Mening 
OTMdagi 
ishimning bu 
masalalarga 
aloqasi yo‘q 
deb 
hisoblayman 
 
 
 
10 
 
 
 
0 
 
 
 
5 
 
 
 
2 
 
 
 
5 
3. Kafedra majlisida talabalarni innovatsion faoliyatga tayyorlash masalasi ko‘rib 
chiqilganmi: 
Ha 
23 
20 
17 
12 
7 
Yo‘q 
11 
0 
8 
6 
10 
4. Sizning ilmiy ishingiz pedagogik innovatika bilan bog‘liqmi: 
Ha 
19 
18 
4 
10 
3 
Yo‘q 
15 
2 
21 
8 
14 
5. Innovatsion faoliyat bo‘yicha diplom va kurs ishlariga rahbarlik qilasizmi: 
Ha 
13 
17 
8 
13 
5 
Yo‘q 
21 
3 
17 
5 
12 
6. Siz rahbarlik qiladigan ITI mavzularida innovatsion tayyorgarlik masalalari 
bormi: 
Ha 
4 
12 
7 
11 
10 
Yo‘q 
30 
8 
15 
7 
7 
7. Sizning faoliyatingiz innovatsion maktab bilan bog‘liqmi: 
Ha 
7 
18 
8 
17 
6 
Yo‘q 
27 
2 
14 
0 
11 

---

130 
 
8. Talabalarni innovatsion faoliyatga tayyorlashda o‘zingiz o‘qiydigan fan 
imkoniyatlaridan foydalanyapsizmi: 
Hamisha 
foydalanama
n 
 
8 
 
17 
 
4 
 
11 
 
3 
Qisman 
foydalanama
n 
 
15 
 
3 
 
11 
 
5 
 
9 
Foydalanma
y-man 
11 
0 
7 
1 
5 
Bundan  tashqari  aynan  ushbu  kafedrada  mehnat  bozori  sharoitida 
talabalarni  kasbiy  tayyorlashni  takomillashtirish  masalalari  doimiy  ravishda 
muhokamaga  tortilgan,  bu  esa  ma’lum  darajada  biz  o‘rganayotgan  muammoni 
yechish  bo‘yicha  o‘qituvchilarning  tayyorgarligi  sifatini  oshirgan.  Anketa 
ma’lumotlari  tabiiy-ilmiy  fanlar  kafedrasida  fizika-matematika  fakultetining 
kasbga  yo‘naltiruvchi  kafedrasi  sifatida  ishlar  yaxshi  kechayotganidan  dalolat 
berib turibdi. Bu kafedrada o‘qituvchilar tarkibining biz ishlab chiqqan metodik 
tavsiyalarga muvofiq ravishda tadqiq qilinayotgan muammoga biriktirilishi 2006 
yilda boshlangan. Ijtimoiy fanlar kafedrasi o‘qituvchilari o‘zlarining talabalarni 
tayyorlash  jarayonida  ma’ruza  va  seminar  mashg‘ulotlarida  ilmiylik  prinsipini 
amalga  oshirishda  ishtiroklarini  tasdiqlagan  holda  savollarga  yaxshi  javoblar 
berishdi. 
3.8-jadvalda  keltirilgan  ma’lumotlarni  ko‘rib  chiqar  ekanmiz,  kasbga 
yo‘naltiruvchi  kafedra  o‘qituvchilari  bilan  bog‘liq  vaziyat  bir  muncha 
yomonligiga ishonch hosil qilamiz. Bir qator o‘qituvchilar biz tadqiq qilayotgan 
muammo  bilan  tanish  emas  yoki  uni  yuzaki  bilishadi.  Shu  bilan  bir  qatorda 
ularning  ko‘pchiligi  (ayniqsa,  fizika  kafedrasi  o‘qituvchilari)  talabalarni 
innovatsion faoliyatga tayyorlashda elementar ishtirok etish istagini bildirishdi: 
“Agar bu menga bog‘liqligini aytishsa, hal qilishga tayyorman”. “Sizning ilmiy 
ishingiz  pedagogik  innovatsiya  muammosi  bilan  bog‘liqmi?”savoliga  so‘rovda 
qatnashgan  114  o‘qituvchining  54  tasidan  “ha”,  60  tasidan  esa  “yo‘q”  javobi 

---

131 
 
olindi.  Anketadagi  “Siz  rahbarlik  qilayotgan  talabalar  ITI  mavzularida 
innovatsion  tayyorgarlik  masalalari  bormi?”savoliga  114  kishining  50  foizi 
qoniqarli  javob  berishdi.  Bu  yerda  masalani  yechishda  yana  pedagogika  va 
psixologiya  kafedrasi  o‘qituvchilari  “qutqarib  qolishdi”.  Shu  bilan  birgalikda 
innovatsiya masalalari hali kurs va bitiruv malakaviy ishlari mavzularida to‘liq 
o‘z aksini topmagani ma’lum bo‘ldi.  
“Talabalarni innovatsion faoliyatga tayyorlashda o‘zingiz o‘qiydigan fan 
imkoniyatlaridan  foydalanyapsizmi?”  savoliga  javoblar  natijalari  ijobiy 
javoblarning  kamligidan  dalolat  beradi  114  kishidan  43  tasi  bu  savolga 
pedagogika va psixologiya, xususiy metodika kafedralari o‘qituvchilari nisbatan 
to‘g‘ri  javob  berishdi.  “Etarlicha  baholamaslik”  kasbga  yo‘naltiruvchi  va 
ijtimoiy fanlar kafedralari o‘qituvchilari orasida kuzatildi.  
O‘zining tajriba-sinovga asoslangan qarashlarini ifodalagan holda muallif 
turli  vaqtlarda  (talabalar  innovatsion  tayyorgarligi  masalasining  qo‘yilishini 
o‘rganuvchi tadqiqotchi sifatida) Toshkent viloyati davlat pedagogika instituti, 
Navoiy  davlat  pedagogika  instituti,  A.Qodiriy  nomidagi  Jizzax  davlat 
pedagogika instituti,Muqimiy nomidagi Qo‘qon davlat pedagogika institutlarida 
ma’ruza, seminar va laboratoriya mashg‘ulotlarida, bir qator fanlar bo‘yicha joriy 
nazoratlarda  ishtirok  etdi  va o‘quv-tarbiya  jarayoni  mazmuni  yo‘nalishi, uning 
umumiy o‘rta ta’lim maktabi innovatsion sohasini boshqarish uchun o‘qituvchi 
kadrlarni  tayyorlash  shakllari  va  usullarini  o‘rgandi.  Bunda  biz  uchun  anketa 
so‘rovi, kuzatish, suhbat, kafedra va dekanatlar faoliyatini o‘rganish tadqiqotning 
samarali metodlari bo‘ldi.  
Bo‘lajak o‘qituvchilarni tayyorlash tajribasiga qaytar ekanmiz, yuqorida 
aytib  o‘tilgan  OTM  faoliyatidagi  o‘quv-tarbiya  jarayoni  pedagogik  innovatika 
masalalari uchun innovatsion yo‘naltirilganlik bilan izohlanmasligini qayd etib 
o‘tish  mumkin.  Bu  holat  shakllantirilayotgan  sinovning  barcha  talablarini 
bajarishda  o‘qituvchilar  tarkibning  faolligini  ta’minlash  maqsadida  bu  tarkibni 

---

132 
 
“qayta  malakalashtirishni” nazarda tutadi. Maxsus kursning biz tomonimizdan 
ishlab chiqilgan mavzular rejasi aynan bozor sharoitida kafedralar o‘qituvchilari 
malakasini oshirishga xizmat qiladi (3.9-jadval). 
Ushbu  maxsus  kurs  2004-2010yillar  davomida  ushbu  tadqiqot  muallifi 
tomonidan Qo‘qon, Navoiy,  Jizzax va Toshkent viloyati oliy pedagogik ta’lim 
muassasalari  professor-o‘qituvchilari  tarkibi  uchun  o‘qilgan.  Tinglovchilar 
orasida  professorlar,  kafedra  mudirlari,  dotsentlar,  fan  nomzodlari,  katta 
o‘qituvchilar  va  assistentlar  bo‘lganligini  qayd  etib  o‘tish  kerak.  Ular  avval 
yozma  ravishda  nazorat  topshiriqlari  bajarishdi.  Bu  topshiriqlar  o‘z  mazmuni 
bo‘yicha pedagogik innovatsiya bilan bog‘liq 10 ta savoldan tuzilgan edi: 
1.
 
 “Pedagogik innovatsion faoliyat” tushunchasining mohiyati. 
2.
 
 O‘quv  predmetini  o‘qitishda  Siz  tomondan  joriy  etiladigan 
yangiliklar mazmuni va xarakteri. 
3.
 
Pedagogik innovatsiyaga munosabatingiz. 
4.
 
 Yangiliklarni o‘quv jarayonida qo‘llash malakangizni baholang. 
5.
 
Texnologiyalarni  loyihalashtira  olish  malakangizga  baho  bering 
(maqsadlarni  belgilash  va  metodlar,  vositalarni  tanlash,  o‘qitish  jarayoni 
modelini ishlab chiqish malakasi). 
6.
 
 Axborot texnologiyasining mohiyatini ochib bering. 
7.
 
 Masofaviy o‘qitishning mohiyatini ochib bering. 
8.
 
 O‘qitishning kredit texnologiyasi mohiyatini ochib bering. 
9.
 
 Innovatsion tajribani o‘rganish metodikasini yoriting. 
10.
 
Ilmiy-pedagogik tadqiqotlar metodlarini guruhlang. 
 Anketa  ma’lumotlari  tabiiy-ilmiy  fanlar  kafedrasi  fizika-matematika 
fakultetining 
kasbga 
yo‘naltiruvchi  kafedrasi  sifatida  ishlar  yaxshi 
kechayotganidan dalolat beradi. Zotan bu kafedrada o‘qituvchilar tarkibining biz 
ishlab  chiqqan  metodik  tavsiyalarga  muvofiq  ravishda  tadqiq  qilinayotgan 
muammoga  biriktirilishi  2006  yilda  boshlangan.  Ijtimoiy  fanlar  kafedrasi 

---

133 
 
o‘qituvchilari o‘zlarining talabalarni tayyorlash jarayonida ma’ruza va seminar 
mashg‘ulotlarida  ilmiylik  prinsipini  amalga  oshirishdagi  ishtiroklarini 
tasdiqlagan holda savollarga yaxshi javoblar berishdi.