Зарифбой ибодуллаев асаб ва руҳият илмий-оммабоп рисола

Савол: Қачон миянинг ички босими ошади?
Жавоб: Авваламбор, мия ички босими ошиши сабаблари ҳақида маъ-
лумот берсам. Ҳали айтиб ўтганимдек, бу патологик ҳолатнинг асосий 
сабаб ларидан бири – мия пардаларининг ўткир яллиғла ниши, яъни ме-
нингитлар. Кейин энцефалитлар (мия тўқимаси яллиғланиши), бош мия 
жароҳатлари, лептоменингит ва хориоэпендиматитлар.
Лептоменингит – бу мия пардаларининг сурункали яллиғланиши 
бўлиб, унинг ҳам асосий белгилари бош оғриқлардир. Лептоменин-
гит менингитга ўхшаган оғир касаллик эмас. Менингит юқумли касал-
лик ва уни инфекционист даволаши керак, лептоменингит эса умуман 
юқмайди ва уни невропатолог даволайди. Лептоменингитда миянинг 
ички босими ҳар доим ҳам ошавермайди. Хориоэпендиматит – бу мия 
қоринчаларининг ички девори яллиғланиши. Айнан мана шу ички де-
вор (эпендима) ликвор ишлаб чиқарувчи ва ортиқча ликворни қайта 
сўрувчи ўсиқчалардан иборат.
Бу касаллик деярли ҳар доим миянинг ички босими ошиши билан 
бошланади. Афсуски, ҳозирги невропатологлар бу ташхисни деярли 
қўйишмаяпти. Бу яхши эмас. Ваҳоланки, “лептоменингит ва хорио-
эпендиматит” атамаларини Ўзбекистон фахри, ХХ асрнинг буюк невро-
логи, жаҳон неврологияси ривожига улкан ҳисса қўшган юртдошимиз 
Наби Мажидов 1972 йили таклиф қилган. Бу иккала касаллик номи “Кат-
та тиббий энциклопедия”да ҳам ўрин олган. Керак бўлса, хориоэпен-
диматит – “Мажидов касаллиги” деб аталиши керак. Мен бу масалани 
халқаро анжуманлардан бирида кўтармоқчиман. Мажидов улкан мерос 
қолдириб кетди. Унинг барча асарларини инглиз, немис, француз тил-
ларига таржима қилиш вақти келди. Акс ҳолда, ўзбек олими яратган бу 
ташхисни биздан ўғирлаб қўйишади ва ўзиники қилиб олишади. Илм-

---

АСАБ ВА РУҲИЯТ
205
фанда бундай воқеалар ҳар доим учраб турган. Илм-фанда нафақат пла-
гиатлик, балки ғоя ўғрилари ҳам анчагина. Хорижда ҳар қандай кашфи-
ёт, ҳатто оддий симптомга ҳам олимлар номини беришади. 
Биласизми, мавзудан четлашаётгандек кўринсам-да, илм кишиси 
сифатида ўтган олимларни эслаш бурчим. Қолаверса, миянинг ички 
босимини Наби Мажидов даражасида ўрганган олим йўқ. Боз устига, 
“Миянинг ички босими ошиши” ташхис эмас. 1972 йилгача дунё невро-
логиясида “Мия ички босими ошиши” ибораси ўз нозологиясига (яъни, 
касаллик номига) эга бўлмаган. “Хориоэпендиматит” ушбу атамага жуда 
мос келади.