Zamonaviy ta‟lim tizimini rivojlantirish va unga qaratilgan kreativ g„oyalar, takliflar va yechimlar

“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G„OYALAR, 
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 37-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE 
KONFERENSIYASI 
www
.
bestpublication.
uz
420 
LAZERLAR VA ULARNING QO'LLANILISHI, MAVZUSINI TUSHUNTIRISH
METODIKASI 
 
Buranov Ibragim Bustanovich 
Andijon viloyat Izboskan tuman 
1-son kasb-hunar maktabi fizika fani o'qituvchisi 
―Lazer‖ degan nom quyidagi inglizcha so‗zlarning birinchi harflaridan tuzilgan. Light 
Amplification by Stymylated Emission of Radiotion. Majburiy nurlantirish yo‗li bilan 
yorug‗likni kuchaytirish. Ishlatiladigan modda turiga qarab qattiq, suyuq va gaz lazerlari 
mavjud. Lazerlarni N.G.Basov, L.Proxorov, U.Taunsyaratdi. Lazer ishlay boshlashi uchun 
uning ishchi moddasidagi ko‗p atomlarning metastabil holatlarga o‗tishi kerak. 
Lazerlar hozirgi zamonda shu darajada turmushga 
va fanga kirib keldiki
, u 
qo‗llanmaydigan sohaning o‗zi yo‗q. Hozirda lazerlarning yuzdan ortiq turlari mavjud va 
sanoat usulida ishlab chiqilmoqda. Ko‗riladigan nurli lazerlar tola-optika telefon aloqada, 
televizorlarni masofadan boshqarish qurilmalarida SD va DVD pleylarda va boshqa 
qurilmalarda ma‘lumot olishda ishlatilmoqda. Supermarketlarda shtrix kodlarni o‗qishda, 
sanoatda ―fleshka‖larni 
payvandlash
, materiallarni qayta ishlashda, ularni testdan 
o‗tkazishda va hokazolarda ishlatiladi. Tibbiyotda lazerlar qo‗llanilish sohasi oshib 
bormoqda. 
Ichki va tashqi xirurgiyada
, to‗qimalarni davolashda, 
ularni isitishda
, ko‗z 
xirurgiyasida u shunchalik muhim qurilma ekan, 
u qanda ishlaydi
, qanaqa xossalari bor? 
Lazer nuri boshqa nurlardan bir qancha farqlari bor. Eng asosiysi lazer nuri juda kichik 
interval chastota yoki to‗lqin uzunlikka egaligidir. Ko‗plab lazerlar monoxromatik nurga 
ega. Masalan Geliy-Neon lazeri 632,8 nm to‗lqin uzunlikli qizil nur chiqaradi. CHastota 
kengligi 100 mGs. Buning aniqlik darajasi 5 milliondan 1 ga teng, ya‘ni 632,8 .... va 
verguldan so‗ng 7 ta sifra bilan aniqlanadi. Xozirgi vaqtda infraqizil, ultrabinafsha va 
ko‗rinadigan sohalarda ham lazerlar mavjud. Geliy-Neon lazeri quvvati o‗nlab mVt ga etishi 
mumkin. 1 mVt nurda N ta foton bo‗lib, uning soni 10
15
1/s ga teng. 
Qolgan biror xil nurdan aniq chastotali va rangli bunday fotonni olish mumkin emas. 
Masalan, 100 Vt li cho‗g‗lanma lampa uzluksiz spektorli fotonlar chiqaradi va undan 
chiqarilgan 
nur turli tomonga tarqaladi
, lekin Geliy-Neon lazeri nuri kengligi 1 mm va 
undan ham kichik bo‗lishi mumkin. Uning quvvati 1 vattdan boshlab 10
6
vattgacha va 
hattoki 10
12
vt gacha (terovatt), birlik yuzaga. Agarda 1 Tw quvvatli lazer fokuslansa 
energiya zichligi 10
22
vt/m
2
ga etishi mumkin. Buni tasavvur qilish uchun quyidagi misolni 
keltiraman. Masalan, AQSH da qo‗llaniladigan quvvat 3 x 10
12
vt ga teng. Lekin bu quvvat 
juda qisqa vaqt ichida bo‗ladi. SHu sababli ularni qo‗llash effektivligi kam. Lekin sanoatda 
qo‗llaniladigan ba‘zi lazerlar effektivligi yaxshi, ya‘ni FIK 20-30% ni tashkil etadi., lazerlar 
uzluksiz va impulsli bo‗lishi mumkin. Impuls davomiyligi 10
-3
s dan 10
-12
s gacha bo‗lishi 
mumkin. Bunday qisqa impulsli nurlar tez o‗tuvchi kinetik jarayonlarni o‗rganishda 
qo‗llaniladi. 
Lazerlarning yana bir xususiyati 
ularning kogerentligidir
, nurning butun diametri 
bo‗yicha to‗lqin fronti yassidir. Lazerning bu xususiyati golografiya va spektroskopiyadan 

---