Zamonaviy ta‟lim tizimini rivojlantirish va unga qaratilgan kreativ g„oyalar, takliflar va yechimlar

Kalit so‟zlar: 
davlat budjeti, davlat budjeti daromadlari, davlat budjeti xarajatlari, 
omillar, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish. 
 
Davlat budjeti daromadlari va xarajatlari tarkibi haqida fikr yuritar ekanmiz, avvalo 
―davlat budjeti‖ o‘zi nima ekanligi to‘g‘risida qisqacha to‘xtalib o‘tsak. 
Davlat byudjeti — davlatning muayyan vaqt (odatda bir yil) uchun moʻljallangan pul 
daromadlari va harajatlari majmui. Davlat byudjeti davlat ixtiyoridagi pul fondlarining 
taqsimlanishini bildirib, u davlat moliyasining bosh boʻgʻini hisoblanadi. Davlat byudjeti 
tarkiban umumdavlat (yoki markaziy) byudjeti (mamlakat miqyosidagi umumiy daromadlar 
va harajatlar yigʻindisi) va mahalliy (munitsipal) byudjet (hududiy tuzilmalar — oʻlka, 
viloyat, tuman va hokazo doirasidagi pul daromadlari va harajatlari)ga boʻlinadi. Ikki 
turdagi byudjetlar nisbati mamlakatning ichki sharoitiga bogʻliq boʻladi. Davlat jamiyatga 
ijtimoiy xizmatlar (milliy xavfsizlikni taʼminlash, jamoat tartibini saqlash, atrof-muhitni 
himoya qilish, nochorlarga yordam berish, aholiga bepul ijtimoiy xizmatlar koʻrsatish va b.) 
koʻrsatadi va bularning barchasi harajat talab qiladi. Byudjet daromadlari soliqlar, soliqdan 
tashqari yigʻimlar, davlat zayomlaridan tushgan pul, davlat mulkini sotishdan yoki ijaraga 
berishdan kelgan mablagʻlardan shakllanadi. Byudjet daromadining aholi jon boshiga 
hisoblangan miqdori mamlakatning byudjet salohiyati (potensiali) deb yuritiladi va bu 
byudjet daromadining umumiy hajmiga hamda aholining soniga bogʻliq. Byudjet harajatlari 
uning daromadidan ortib ketsa, byudjet taqchilligi, yaʼni kamomadi yuzaga keladi. 
Kamomad miqdori mamlakat yalpi milliy mahsulotning 3 - 3,5% iga teng boʻlishi meʼyoriy 
hisoblanadi. Byudjet kamomadining gʻoyat oshib ketishi va uni daromad bilan taʼminlash 
mumkin boʻlmaganda byudjet harajatlari qisqartiriladi. Markaziy, mahalliy davlat 
byudjetlari va davlat byudjetidan tashqari fondlar (davlatning muayyan maqsadli fondlari, 
maxsus maqsadli soliqlar, zayomlar, byudjetdan subsidiyalar hisobiga yaratiladigan maxsus 
fondlar) yigʻindisi davlatning yig‘ma byudjetini tashkil etadi. Davlat byudjeti odatda, joriy 
yilda kelgusi yil uchun tuziladi. Iqtisodiy beqarorlik sharoitida u chorak yoki yarim yilga 
tuzilishi ham mumkin. Davlat byudjetini hukumat tuzadi va yuqori qonun chiqaruvchi organ 
(parlament) tomonidan tasdiqlanadi. 

---