Zamonaviy ta‟lim tizimini rivojlantirish va unga qaratilgan kreativ g„oyalar, takliflar va yechimlar

“ZAMONAVIY TA‟LIM TIZIMINI RIVOJLANTIRISH VA UNGA QARATILGAN KREATIV G„OYALAR, 
TAKLIFLAR VA YECHIMLAR” MAVZUSIDAGI 37-SONLI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ON-LINE 
KONFERENSIYASI 
www
.
bestpublication.
uz
319 
TO„YINGAN UGEVODLAR VA ULARNING HOSSALARI. 
 
Yuldasheva Dilrabo Meliyevna 
Qarshi shahar 41- ixtsoslashgan umumiy o‗rta ta‘lim maktabi,
kimyo fani o‗qituvchisi 
 
Annotatsiya:
Ushbu maqolada to‗yingan uglevodorodlar haqida tushuncha, 
To‗yingan uglevodorodlarning tabiatda uchrashi va olinishi, xossalari va ishlatilishi haqida 
ma‘lumot berib o‗tilgan. 
Kalit so„zlar:
uglevod, gomologik, metan, propan, pentan, geptan, nonan, etan, butan, 
geksan, oktan, dekan, izomeriya, fizik xossa, kimyoviy xossa. 
Kirish.
Molekulalaridagi uglerod atomlari ozaro oddiy (-bog‗lar bilan bog‗langan va 
qolgan valentliklari vodorod atomi bilan to‗yingan birikmalar to‗yingan uglevodorodlar 
yoki alkanlar (parafinlar) deb ataladi. 
Parafinlar deyilishiga sabab oddiy sharoitda hech qanaqangi kimyoviy reaksiyaga 
kirishmaydi, o‗ta passiv moddalardir. 
Gomologik qatori quyidagicha: 
СН
4
– metan 
С
2
Н
6
- etan 
С
3
Н
8
– propan 
С
4
Н
10
- butan 
С
5
Н
12
– pentan 
С
6
Н
14
- geksan 
С
7
Н
16
– geptan 
С
8
Н
18
- oktan 
С
9
Н
20
– nonan 
С
10
Н
22
– dekan. 
Umumiy formulasi
– C
n
H
2n+2
Tuzilish va kimyoviy xossalari o‗xshash bo‗lib, tarkibi bir yoki bir necha СН
2
guruh 
bilan farq qiluvchi moddalar qatori gomologik qator deyiladi. Moddalar esa gomologlar 
deyiladi. 
Izomeriya.
Organik moddalarning anorganik moddalardan farqi ular orasidagi 
izomeriya hodisasining juda keng uchrashidir. 
Izomeriya grekcha so‗zdan olingan bo‗lib, teng qism degan ma`noni bildiradi. Bu 
terminni fanga Shved olimi Ya.Bertselius tomonidan kiritilgan. Kimyoviy tarkibi va 
molekulyar massasi bir xil, lekin tuzilish formulasi va fizik-kimyoviy xossalari turlicha 
bo‗lgan moddalar izomer moddalar yoki izomeriya deyiladi. 
Metan, etan, propanning izomeri yo‗q. Butanning ikkita, pentanning uchtа izomeri 
mavjud. 
Muhokama.
To‗yingan uglevodorodlarning quyi vakillari tabiiy gazning tarkibiy 
qismini tashkil qiladi. 
Qattiq holdagi to‗yingan uglevodorodlar bitum, asfalt, azokerit (tog‗ mumi) larning 
asosiy tarkibiy qismidir, neft to‗yingan uglevodorodlar aralashmasiga boy tabiiy manbadir. 

---