Zamonaviy lug’atshunoslik (roman- german tillari asosida tuzilgan bir va ko’p tilli lug’atlar taxlili)

Kombinatsiyalashgan  tarjima  vositasida  definitsiya.  Ba’zan  frazeologik  ibora  ma’nosi 

murakkabligi  tufayli  yuqorida  qo’llanilgan  usullar  bilan  ochib  berish  qiyin  kechadi,  shuning 

uchun barcha usulllarni birgalikda qo’llagan holda ibora ma’nosi izohlanishi mumkin. Masalan, 

Kohldampf schieben — anhaltend Hunger leiden, hungern  

j — m einen Korb geben — ftir ein Heiratsantrag, Angebot 

Ablehnung geben, abweisen  

Dumi xurjunda — o’lda —jo’lda, to’mtoq, chala  

Ko’zga tashlanmoq — ro’y —rost, aniq ko’rinmoq, sezilmoq.  

Ba’zi  frazeologizmlar  ma’molarini  yuqoridagi  usullar  bilan  definitsiya  qilish  mushkul. 

Bunday  holda  frazeologik  ma’no  sharqlanadi  (kommentariy  beriladi).  Sharq  ma’noni  ochish 

usuli bo’lmay, obyekt xaqida, uning ma’lum xususiyatlari haqida xabar beradi. Masalan, 

ein unsicherer Kantonist = ein Mensch, auf den man sich 

nicht verlassen kann guter Kerl = gutmutiger Mensch 

(bes. M&dchen), der 

niemandem etwas zuleidet tut, der lieber selbst leidet 

tegirmonga tushsa butun chiqadi = har qanday qiyin sharoitdan ham qutulib qoladigan odam.  

Ushbu uslubni qo’llash mobaynida «aytiladi», «ishlatiladi», «javoban» kabi so’zlar birga 

ishlatiladi. 

Masalan,  ich  kann  die  Armel  auYschiitten  (hochkrempeln)  =  versichert  derjenige,  der 

selbst mit zupacken will, weil er keine Arbeit scheut. 

Yelkamning  chuquri  ko’rsin  =  avval  borgan  joyiga  qayta  bormaslik  maqsadida  usha 

joyga nisbatan bu ibora ishlatiladi.  

Yer  yorilmadi,  yerga kirmadim =  g’oyat qattiq uyalgan, mulzam bo’lgan  odam tilidan 

aytiladi.  

Undov frazeologizmlar ma’mosini ochish o’ziga xos mushkullik tug’diradi. Ularga izoh 

berish  modellaridan  biri  ma’moni  frazeologizm  ifodalagan  tuyg’u  nomi  bilan  izohlashdir. 

Masalan, 

Da brat mir einer einen Storch! = Aufruf der Verwunderung  

Mein lieber Mann! = Aufruf der Verwunderung  

Pfsie, Deiwol! = Aufruf eines Hasses  

Voy sho’rim! = afsuslanish, achchiqanishni ifodalaydi.  

Bo’yning tagingda qolsin! = g’arg’ish iborasi  

Jonim qoqindiq! = erkalatish iborasi 

---

 

- 37 - 

Frazeologik iboralar ma’molarini, stilistik xususiyatlarini to’laqonli izohlash uchun boshqa 

bir  qator  yordamchi  vositalardan  ham  foydalaniladi.  Buning  uchun  grammatik  xarakteristika, 

qo’llanish  ko’lamini  ko’rsatish  maqsadida  turli  manbalardan  olingan  illyustrativ  misollar  va 

tarixiy-etimologik  ma’lumotlar  berish  bilan  bir  qatorda  zamonaviy  poligrafik  vositalardan 

unumli foydalanish maqsadga muvofiqdir. 

Ikki  tilli  frazeologik  lug’atning  asosiy  printsiplaridan  biri  iboralarni  tarjima  qilish 

muammosidir.  Ushbu  muammoning  qay  darajada  amalga  oshirilishi  lug’at  qiymati  va  sifatini 

belgilaydi. 

Tarjima  lug’atlar  tuzish  jarayonida  asosan  ikki  til  birliklari  o’rtasidagi  ekvivalentlik 

munosabatlari o’rnatish masalasi yotadi. Ushbu ekvivalent munosabatlar asosan turli til vakillari 

mantiqiy  tushuncha  sistemalarining  umumiyligiga  asoslanadi,  yapg’ni  xalqlarining  kaysi 

hududda  istiqomat  qilishidan  qathiy  nazar,  dunyoni  idrok  qilishdagi  mantiliy  tushunchalari 

birxil.  Ushbu  falsafiy  tamoyil  bir  til  elementlari  bilan  ikkinchi  til  elementlari  o’rtasida 

ekvivalent munosabatlar o’rnatish mumkinligini asoslaydi. 

Ikki  tilli  frazeologik  lug’at  tuzish  jarayonida  quyidagi  ekvivalent  munosabatlar  o’rnatish 

printsiplaridan foydalanish mumkin: