Zamonaviy iqtisodiy

5 - mavzu. Neoliberalizm va ijtimoiy bozor xo’jaligi 
 
R E J A: 
 
1. Neoliberalizm kontseptsiyasi. 
2. F.Xayek va uning ijtimoiy-iqtisodiy g’oyalari. 
3. V.Oyken “iqtisodiy tizim” tiplari to’g’risida. 
4. L.Erxardning iqtisodiy islohotlari. 
5. Ijtimoiy bozor xo’jaligi. 
 
1. Neoliberalizm kontseptsiyasi 
 
Neoliberalizm XX asrning 30-yillari keynschilikdan farq-li 
ravishda iqtisodiyotni davlat tartiblashiga bo’lgan muammo-larga 
mustaqil qarash tizimi sifatida kelib chiqdi. Neolibe-ralizm erkin 
raqobat, shaxsiy manfaatlardan kelib chiqqan yakka faoliyat ustunligi 
g’oyasiga asoslangan nazariya. Yakka iqtisodiy faoliyatga bo’lgan 
davlat aralashuvi cheklangan bo’lishi kerak. Agar keynschilik davlatning 
iqtisodiyotga faol aralashuv chora-tadbir-larini qo’llab-quvvatlasa, 
neoliberalizm esa davlatning passiv tartiblashi tarafdori hisoblanadi.  
   
Iqtisodiy fandagi zamonaviy oqimlarning biri sifatida 
neoliberalizmning kelib chiqishi A.Smit va D.Rikardo asarlarida 
shakllangan liberalizm iqtisodiy siyosatidan boshlanadi. 
 
Liberalizmning asosiy belgilari erkin raqobat davridagi tovarli 
iqtisodiyotning o’ziga xosligini aks ettirgan. Libera-lizm, iqtisodiy 
siyosat sifatida, erkin tadbirkorlik tizimini xo’jalikni tashkil etishning 
ancha qulay shakli deb qaragan. 
 
Erkin bozor mexanizmi iqtisodiy resurslarni optimal taqsimlash va 
foydalanishni ta’minlaydigan yagona tartiblovchi mexanizm 
hisoblangan, davlat esa, ba’zi bir ijtimoiy munosabat-larni tartibga solib 
turuvchi kuch sifatida amal qilgan (A.Smit bo’yicha “tungi qaraul”). 
 
XX asrning 30-yillarining o’rtalariga kelib keyinschilik-ning 
rivojlanishi bilan iqtisodiy nazariyada va amaliyotda liberal yo’nalish 
inqirozi namoyon bo’la boshladi. Uning nati-jasida: bir guruh 
iqtisodchilar o’zlarining qarashlaridan voz kechgan holda keynschilikka 
qo’shilib ketdi va bu yangi ta’limotni ancha to’g’ri deb hisobladi; 
ikkinchi guruh iqtisodchilar bozor munosabatlarida davlatning xarakteri, 
o’rni va roli to’g’risidagi o’zlarining ko’z qarashlarini himoya qildi va 
ularni qayta o’zgar-tirgan holda neoliberalizm guruhini tashkil etdi.  
Keyinchalik iqtisodiy fanda neoliberal kontseptsiyasining asosiy 
 
56

---

tamoyil-lari ishlab chiqildi va ularning amaliyotda amal qilishi ko’rsatib 
berildi, neoliberalizm oqimi va maktabi shakllantirildi, shu-ningdek, 
mazkur kontseptsiyaning mohiyati va mazmuni to’g’risida bir butun 
tushunchalar yaratildi. 
 Shunday 
qilib,