Zamonaviy iqtisodiy sharoitlarda umumjaxon bozor iqtisodiyoti paydo bulmoqda, iqtisodiyot«globallashmoqda», mahsulotlar tez (3-4 yilda) almashmoqda, yangiliklar (innovatsiyalar) doimiy ravishdayaratilmoqda

Xulosa

Zamonaviy iqtisodiy sharoitlarda umumjaxon bozor iqtisodiyoti paydo bulmoqda, iqtisodiyot«globallashmoqda», mahsulotlar tez (3-4 yilda) almashmoqda, yangiliklar (innovatsiyalar) doimiy ravishdayaratilmoqda. Bu sharoitlarda marketing va innovatsiyalarning roli va ahamiyati ortib bormoqda.Yuqori texnologik tovar va xizmatlar bozori kengayib bormoqda, bu bozor xajmi har yili o’rtacha 1,2-2%ga o’sib borib, xom ashe – neftg’, gaz, yogoch bozorlaridan bir necha marotaba kattarokdir. RossiyaFederatsiyasi bu bozorda atigi 0,3 % joy olgan, AKSH – 32 %, Yaponiya –23 %, Germaniya – 10 % bozorulushiga ega.Ko’rinib turibdiki, istiqbolga qarab o’z iqtisodiyotlarini innovatsion yondoshuv asosida qurganmamlakatlar hozirgi kunda jaxon iqtisodiyotida yetakchi o’rinlarda bormoqdalar.Bugungi kunda mamlakatimiz iqtisodiyoti raqobatbardoshligini oshirish bo’yicha bir qator chora-tadbirlarva dasturlar ishlab chiqilib, amalga oshirilmoqda. Ushbu dasturlarning asosida iqtisodiyotnimodernizatsiyalash, diversifikatsiyalash va texnik qayta kurollantirish, innovatsion texnologiyalarni kengjoriy etish, xamda bank tizimini kullab-kuvvatlash ishlari turganligi mamlakatimiz iqtisodiyotiniraqobatbardoshligini va barkaror o’sish surhatlarini ta’minlashga zamin yaratadi.Innovatsiyalar jaxon iqtisodiyotidagi tuzilmaviy o’zgarishlarning xarakatlantiruvchi omili bo’ldi.Iqtisodiyot rivojlanishining innovatsiyaviy turi ishlab chiqarilayotgan mahsulotga xarajatlarningkamayishiga sabab bo’lib kolmaydi. Balki innovatsiyalar iqtisodiyotning tarmoqlar tuzilmasiga,ixtisoslashuv xamda tarmoqlar va tubtarmoqlar urtasidagi kooperatsiya alokalarining rivojlanishiga xamsezilarli ta’sir ko’rsatadi. O’zbekiston yuksak texnologik, zamonaviy ishlab chiqarishlarni yaratish hisobigamilliy iqtisodiyot samaradorligini oshirishga intilmoqda. Bunday sharoitda jaxon iqtisodiyotigaintegratsiyalashuvdagi eng muhim vazifalardan biri – bu iqtisodiyotni innovatsion rivojlanish yo’liga o’tkazishdir.

Sunggi yillarda iqtisodiy manbalarimizda «innovatsiya», «innovatsion jarayon» va «innovatsion faoliyat» terminlari ko’p uchramoqda. Ayniksa, iqtisodiyotni modernizatsiyalash davrida keng ko’lamda talqin etilmoqda. SHu boisdan innovatsiya tushunchasining mohiyatini anglashda atroflicha yondoshishmaqsadga muvofikdir.
Iqtisodiy manbalarda «innovatsiya» ga turlicha tahrif berilgan. Ko’plab xorijiy iqtisodchi olimlar
N.Manchev, I. Perlaki, V.D.Xartman, Ye.Mensfild, B.Tviss, I. SHumpeter, Ye.Rodjers va boshqalar ushbutushunchani turlicha talkin qilishadi.
Masalan:
B.Tviss: - «Innovatsiya - bu kashfiyot yoki g’oya, iqtisodiy mazmunga ega jarayon». F.nikson:
«Innovatsiya - bu texnik, ishlab chiqarish va tijorat tadbirlarining majmui bo’lib, yangi bozorlarda
yangilangan ishlab chiqarish va qurilmalarni yuzaga kelishi».
I.SHumpeter: «Innovatsiya - bu ishlab chiqarish omillarining ilmiy-tashkiliy umumlashuvi bo’lib,
tadbirkorlik ruhiyatiga undaydi».
B.Santo: «Innovatsiya - bu shunday ijtimoiy, texnik, iqtisodiy jarayonki, g’oya va kashfiyotlarni
amaliyotda foydalanish, mahsulot, texnologiyalarni yaxshi sifat fazilatlariga ega bo’lishiga olib keladi,
ya’ni innovatsiya yuqori samarani ko’zda tutadi. Uning yuzaga kelishi bozorda qo’shimcha daromad
keltirishi mumkin ».Ushbu tahriflarni umumlashtirib aytish mumkinki, innovatsiyalar – bu ishlab chiqarish (xizmat ko’rsatish)jarayonlarini, texnologiyalarni takomillashtirish, mahsulot va xizmatlarning yangi sifat jixatlarinita’minlash, boshqaruv samaradorligini oshirishga qaratilgan barcha texnik, texnologik, iqtisodiy, tashkiliyboshqaruv jarayonlari majmuidir.
Mamlakat iqtisodiyotining raqobatbardoshligiga uning xalkaro mehnat taqsimotidagi o’rni, uning tabiiy,mehnat va moliyaviy resurslari shakllanishi sharoitlari ta’sir ko’rsatadi. Keyingi vaqtlarda tabiiy
resurslarning yetarliligi ko’rsatkichlari resurs tejovchi tendentsiyalarning rivojlanishini taqozo etmoqda.Mehnat resurslaridan foydalanishda ularning arzon yoki qimmatliligi emas, balki birinchi navbatda, ishlabchiqarish xodimlarining bilimlari, malakasi, innovatsiyaviy salohiyatning mavjudligi afzallikka egabo’lmoqda.
Innovatsiyaviy mexanizm o’sishning eng muhim qo’shimcha omili sifatida qo’llanilishi lozim. Tashkisavdoga nisbiy afzallikka ega potentsial tovarlar va xizmatlarni jalb qilibgina qolmaslik kerak. Birlamchixom ashyoni qayta ishlash texnologik zanjiriga asoslangan qo’shimcha kiymatli mahsulotlarni yaratibginaqolmasligi kerak. Milliy iqtisodiyotni sezilarni darajada mustaxkamlashga va uning eksport saloxiyatinioshirishga kodir innovatsiyaviy jarayonlarni va innovatsiyaviy mahsulotlarni yaratish lozim.
Innovatsiya iborasi inglizcha «innovation» so’zidan olinib, yangi ilmiy –texnik yutuqni ifodalab,
yangi mahsulotni amalda qo’llanilish jarayonini bildiradi.
Innovatsiyalar o’zida tom ma’noda yangilik ma’nosini berib, u mikromiqyosdan to
makromiqyosgacha amal kiladi, ya’ni unda korxona ishlab chiqarish mexanizmiga nisbatan uning
smaradorligini oshirish maqsadida ma’lum bir o’zgarishlar kiritish yoki mamlakatning iqtisodiy siyosatidayangi yunalishlarni joriy qilinishi tushuniladi.
Innovatsiyaning turli tahriflari tahlilidan kelib chiqib, Avstriyalik olim Y. SHumpeter uning 5 ta
aloxida tavsiflarini ajratib berdi:
- Yangi texnika va texnologik jarayonlardan foydalanish yoki yangi bozorlarni ishlab chiqarilgan
mahsulotlar bilan ta’minlash;
- Yangi xususiyatlarga ega mahsulotlarni ishlab chiqarishga joriy qilish;
- Yangi xom ashe turlaridan foydalanish;
- ishlab chiqarishni tashkil etish va uning moddiy –texnik bazasini ta’minlashdagi ijobiy o’zgarishlar;
-yangi sotish bozorlarini yuzaga keltirish.
Innovatsiyalarning asosiy turlari :
- masulotlar innovatsiyasi;
- texnika – texnologiya innovatsiyasi;
- tashkiliy boshqaruv innovatsiyasi.
Mahsulotlar innovatsiyasi – eng keng tarqalgan bo’lib, juda ko’p korxonalarda mavjud. Bunda bir
korxonadan boshqa korxonaga utish xarakteri farklanadi. Ayrimlar uchun anhanaviy profilga kiruvchi
mahsulotlar assortimentini almashtirish yoki mahsulotlar sonini sezilarli darajada oshirish, boshqalar uchun
iste’mol talablarini inobatga olgan xolda anhanaviy mahsulotning iste’mol sifatini oshirishdir.
Texnika – texnologiya innovatsiyasi – bu innovatsiyaning yetakchi motivi bo’lib, bozor talabini
kondiruvchi yangi mxsulotlar ishlab chiqarish hisoblanadi.
Tashkiliy – boshqaruv innovatsiyasi – ko’prok firmaning barcha darajalarida, bo’limlar, bulinma va
xizmatlarda ishni qayta tashkil etish orkali tavsiflanadi.