Zamonaviy fan va talim tarbiya: muammo, yechim, natija

BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILLARINI IJODIY FIKRLASHGA O‘RGATISH 
Saydig‘aniyeva Dildora Qaxramanovna 
Toshkent Shaxar YODJU  Institutining II-bosqich ” Boshlang‘ich ta’lim“  yo‘nalish  
talabasi. 
 
  Hayotda har xil kasb egalari bor .Ularning qiyinchillik darajasi xam turli -tuman.Lekin men uchun 
eng mashaqqatli kasblardan biri sifatida boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi ko‘rinadi.  Sababi shundaki hamma 
kasb  egalariga  dars  berib,  ilk  savodini  chiqaradi.Meni  o‘ylashimcha  hamma  poydevorni  mana  shu 
boshlang‘ich  ta’lim  o‘qituvchisi  quradi.Buning  uchun  o‘qituvchidan  katta  ma’sulyat  talab 
etiladi.Boshlang‘ich sinf o‘qituvchillari ko‘proq o‘quvchini qiziqtirish kerak. Chunki makabga ilk qadam 
qo‘ygan bola har taraflama qiynalishi mumkin .Sababi bolada o‘yin faoliyati hali davom etayotgan bo‘ladi.  
    Shuning  uchun  biz  o‘qituvchilar  ularni  o‘qishga  qiziqtirishimiz  kerak.Buning  uchun  biz 
metod,turli xil o‘yinlar,multimedialardan foydalanamiz. 
O‘quvchillarni  3-4  sinfga  o‘tganida  biz    eng  asosiysi  o‘quvchillarni  ijodiy  fikrlashga  o‘rgatamiz. 
Albatta o‘qish ,ona tili darslari o‘quvchilarda ijodiy faoliyatni shakllantirishga mo‘ljallangan.O‘quchillarni 

---

 
113 
 
qiziqtirish  uchun  oddiy    bo‘lmagan    usullardan  foydalanish  kerak.Masalan  xar  hil  metod 
,ko‘rgazmalar,tarqatma materialar multimedialar bizga qo‘l keladi. Masalan boshlang‘ich sinf o‘quvchillari 
uchun foydali metodlardan biri bu-“Orfagrafik estafeda” metodi.Bu metodi asosan 3-4 sinflarda o‘tkazish 
mumkin. 
“Orfagrafik Estafeda” metodi 
“Orfagrafik  estafeda”  kichik  maktab  yoshidagi  bolalar  bilan  ishlashning  qiziqarli  shakli  bo‘lib  ,u 
o‘quvchilarda    mantiqiy  taffakur  qobilyatini  rivojlantirish  imlonini  beradi.U  intensiv  o‘qitish  bilan  bir 
vaqtda bolalardagi harakat ehtiyojini ham qondirishga  sharoi yaratadi. Orfografik estafeta an’anaviy aytib 
turib yozdirish maqsadida ,”an’anaviy” diktantga o‘xshamay erishish imkonini beradi.           Estafeta juda 
o‘zgaruvchan  ish  shaklidir  .Ozgina  moslashuvdan  so‘ng  undan  birinchi  sinf  o‘quvchilariga  alifboni 
tanishtirishdan boshlab ,beshinchi va oltinchi sinflaeda ham foydalanishi mumkin.                             
Materiallar:                                           
1.Diktant matni;                                      
2.Qog‘oz varog‘i,ruchka,qizil siyohli ruchka guruxga  bittadan;                                      
3. G‘oliblarga  yutuqlar bo‘lishi ham mumkin;                         
Mashqning borishi:                                        
1.O‘qituvchi o‘quvchillarni 3-5 ga guruhga ajratadi .Ularning  har birida o‘quvchilar quydagilarni 
tanlaydilar:                              
a) Yozuvchi(har bir guruhga bittadan).                                
b)Yuguruvchillar(guruhda 1-3) .                                
d) musahhih(har bir guruhdan bittadan) .                             
O‘qituvchi  sinfdan  tashqarida,10  -30  metr  masofada(masalan  ,karidorda  oxirida)  diktant    matni 
yozilgan doskani osib qo‘yadi .                        
2.Xar bir guruh o‘z joyiga ega bo‘lib shu joydan yozuvchi va musahhix o‘tiradi.       
3.Mashq o‘qituvchi ishorasi bilan boshlanadi .Guruhning vazifasi doskadagi matnni bexato ko‘chirib 
yoxishdir. Yuguruvchillar  doska yoniga  yugurib boradilar ,doskadagi yozuvni o‘qiydilar va yozuvining 
mumkin qadar ko‘proq qismini eslab qolishga harakat qiladilar (ularga  birorta yozuvlar  qilishga ruhsat 
etilmaydi ).Yozuvchillar yuguruvchillar eslab qolib aytgan matnlarni yozadilar.Musahhix yozuvchi  butun 
matni yozib bo‘lgan  ,uni tekshiradi ,xatolari bo‘lsa,to‘g‘irlaydi.Tayyor matn o‘qituvchiga tekshirtiriladi. 
Tayyor matn o‘qituvchiga tanishtiriladi.                               
Estafedani  1  sinfdan  1-yarim  yillikda  kiritar  ekanmiz  ,uning  eng  oddiy  ariantidan  foydalanmiz. 
Taqdirlash  usuli  o‘qituvchi  fantaziyasi  va  ishtiyoqiga    havola.  Vaqti  kelib,  diktantlar  uzayib  guruh  soni 
ortib borganda eng yaxshi guruh uchun mukofot baho bo‘lishi kerak. 
Tassavur etish ,taffakurning rivojlanishidir .Bolaning rivojlanishida maktabgacha bo‘lgan davri juda 
muhim  o‘rin  tutadi.Bu  davrda  bolaning  jismoniy  ,axloqiy,psixalogik  salomatligi  shakllanadi  va  aqlliy 
rivojlanish  qobilyatlari  takomillashadi.Bolaning    ijodiy  va  mantiqiy  taffakurini  rivojlantirishda  quyidagi 
yo‘llarni amalga oshirish mumkin. Kitob o‘qish. Bola bilan birga kitob rasmlarnin tahlil qilib o‘qish ,undagi 
ertakning mazmunini bolaga o‘yin tarzida qayta so‘zlatish ,o‘yinchoqlariga kitob mazmunini ayttirish juda 
foydali  va  qiziqarli  mashg‘ulot  sanaladi  .Ertak  eshitish  jarayonida  bola  ertak  qahramonlarini  kimgadir 
o‘xshatishga harakat qiladi,u o‘zi ertak yoki hikoyalarni mustaqil to‘qiy olishi ham mumkin.                      
    Chizish  (bo‘yoq,   un,qum  bilan  ).  Bolalar  odata  chizishni  juda  yaxshi  ko‘rishadi.Lekin  uddalay 
olishmasa ,hafa bolib chizmay qolishi mumkin.Bolaga qalamning o‘rniga qollarida chizishni (faqat maxsus 
boyoqlar bilan )taklif qilib ko‘ring.  Bola rasm solar ekan ,rasmni sozlar bilan to‘ldirib ,faollik bilan harakat 
qiladi,u o‘z  tasavvurlari asosida keyinchalik katta yoshdagi odamlarning soziga binoan rasmlar yaratishi 
mumkin,unda ayrim narsalarning obrazlari keladi.         Pazl.Pazl yasash  bola xotirasini rivojlantiruvchi 
juda foydali mashg‘ulot. Bola yaxshi ko‘rgan rasmlardan unga pazl olib bering yoki o‘zingiz yasab bering.  
Bolalar dominosi. 
Ertaklar  qahramoni  aks  ettirilgan  dominolarni  bolangiz  bilan  birga  o‘ynab,  ba’zida  unga  yutqazib 
tursangiz ,bola juda zavq bilan o‘ynaydi.       Maktabgacha yoshidagi bola har tomonlama rivojlana olsa 
,keyinchalik  yutuqlarga  erishishi  oson  bo‘ladi.  Yana  bir  boshlang‘ich  sinf  o‘quvchillar  uchun  ijodiy 
fikrlashiga  yordam  beradigan  metodi  ko‘rib  chiqsak:    “Kichik  Esse  “texnologiyasi.                             
Texnologiya    kichik  hajmli,  erkin  bayon  usuliga  ega  bo‘lib  ,o‘rganilayotgan  muommo  yoki  tahlil 
qilinayotgan  masala  yuzasidan  shaxsiy  taasurot  ,tasavvurlarni  ifodalashga  xizmat  qiladi.  U  o‘quvchillar 
tomonidan  o‘rganilgan mavzu, muhokama  qilinayotgan masala bo‘yicha erkin fikr bildirish ,mazmun –
mohiyatini qayta bayon qilish imkonini beradi. Kichik esseni  yaratishda o‘quvchillar mavzu g‘oyalarini 

---

 
114 
 
umumlashtirish  ,xulosalarni  bayon  etish  imkoniga  ega  bo‘ladi.  Mashg‘ulotlarda  texnalogiyani  qo‘llash 
quyidagi tartibda yo‘lga qo‘yiladi :      
1.O‘qituvchi kichik esseni yaratish uchun muommo yoki masalani tanlaydi;        
2.O‘qituvchi tanlangan muommo (masala) bilan O‘quvchillarni  tanishtiradi;          
3.O‘quvchillar muommo (masala) ning umumiy mohiyati yuzasidan fikr yuritadi;      
  4.O‘quvchillar shaxsiy fikrlarini bayon etish usulini belgilab oladi;                 
  5.Har bir o‘quvchi kichik esseni yaratadi; 
6.Sinf (guruh)  jamoasi a’zolari esse yuzasidan o‘z fikrlarini bildiradi;             
Bu metodi odatda 3-4 sinflar orasida maqsadga muvofiq bo‘ladi. Chunki bu sinflarda ko‘proq ertak, 
hikoyalar,she’rlar berilgan.Ularni o‘qigan har bir bolada ijodiy fikr vujudga kelishi aniq va bu metod aynan 
shuning uchun mo‘ljallangan. 
  Bundan  tashqari  yana  har  hildagi  metodlar  ham  mavud.  Boshlang‘ich  sinflarni  ijodiy  fikrlashini 
oshirish  uchun  biz  ustozlar  ularga  maktab  darsliklaridan  tashqari  ularga  ertak  ,hikoya  ,xar  hil  turdagi 
she’rlar yodlatish kerak. Mana shularni hammasi aqliy faoliyatni yanada oshirradi. Keyin esa topishmoqlar, 
tez aytishlarni ko‘proq  berish lozim bunda o‘quvchillar hozirjavob bo‘lishga yordam beradi.                                           
Foydalanilgan adabiyotlar.                                  
 1.Ta’lim jarayonida qo‘llanadigan interfaol metodlar //O‘quv uslubiy qo‘llanma.T.: 2008 y  
2.Bolalarning  ijodiy    va  mantiqiy  tafakkurini  shakllantirish  ko‘rgazma  qurollarining  ahamiyati  va 
yo‘llari //@ustozlarim kanalidan                   
3.Ta’lim jarayonida qo‘llanadigan interfaol metodlar //O‘quv uslubiy qo‘llanma. T .:43 bet.