Zamonaviy fan va talim tarbiya: muammo, yechim, natija


O‘QUVCHILARNING TABIIY-ILMIY SAVODHONLIGINI OSHIRISHDA KIMYO



Download 5,56 Mb.
Pdf ko'rish
bet175/211
Sana31.12.2021
Hajmi5,56 Mb.
#213903
1   ...   171   172   173   174   175   176   177   178   ...   211
Bog'liq
Туплам 27.10

O‘QUVCHILARNING TABIIY-ILMIY SAVODHONLIGINI OSHIRISHDA KIMYO 
O‘QUV FANIDAN AMALIY MAZMUNDAGI, INTEGRASIYALASHGAN MUSTAQIL 
ISHLARNING ROLI 
G‘aybullayeva Mo‘mina Shofayzovna, Zayniyeva Raisa Bahodirovna 
Buxoro muhandislik texnologiya instituti akademik litseyi. 
Kimyo fani o'qituvchilari 
 
Bugungi kunda Respublikamiz Prezidenti, Xukumatimiz tomonidan ta’lim sohasini jaxon talablari 
asosida  isloh  qilish,  DTS,  o‘quv  dasturlari,  darsliklar  mazmunini  takomillashtirishga  qaratilgan  qator 
Farmon, qarorlar qabul qilinib, amaliyotga joriy etilmoqda [1, 2]. 
Kimyo fani va sanoati yutuqlari insonlarning yaxshi yashashiga imkoniyatlar yaratib berdi. Sintetik 
va  sun’iy  materiallarni,  maishiy  kimyo  vositalari,  yangi  dori  preparatlari,  bo‘yoqlar  va  boshqa  ko‘plab 
narsalarning  paydo  bo‘lishi  nafaqat  sifat  jihatdan  kishilar  xayotini  o‘zgartirib  yubordi,  balki  ularning 
ijtimoiy  ongini  ham  o‘zgartirdi.  XX  asr  oxirida  zamon  talablari  asosida  kimyo  kursida  xomashyodan 


 
235 
 
kompleks  foydalanish,  ilg‘or  va  chiqindisiz  texnologiyalarni  joriy  etish,  atrof-muhitni  kimyoviy 
ifloslanishdan saqlash kabi masalalar yuzaga keldi. Kimyo sanoati o‘sishiga qaramasdan, kimyoga bo‘lgan 
munosabat o‘zgardi. Kimyo foydalimi? degan savolgan ko‘p xollarda quyidagi javoblar olinmoqda: 
«Yo‘q, chunki kimyoviy moddalar zaxarli». 
«Yo‘q, chunki kimyo tabiatni ifloslantiradi » va x.k. 
Lekin  “kimyoviy  birikmalarga”  qarshi  ogoxlantirishlar  ular  tomonidan  bo‘lgan  xavfdan  ko‘proq 
zarar keltirmoqda. Biz kimyoviy dunyoda yashamoqdamiz va xayotni kimyosiz tasavvur etib bo‘lmaydi. 
O‘quvchilarga  bizning  o‘zimiz  ham  kimyoviy  elementlardan  tuzilgan  ekanligimizni,  bizda  sodir 
bo‘layotgan barcha jarayonlar negizida kimyoviy o‘zgarishlar bo‘lishini tushuntirish bugungi kunda kimyo 
o‘qituvchisining eng muhim vazifasi hisoblanadi. 
Kimyo o‘qitishni xayot bilan bog‘liqligi masalasini ko‘rib chiqayotganda kimyo fanining xayot bilan 
bog‘liqligiga katta e’tibor berilgan chet el o‘quv qo‘llanmalarini ham eslash zarur. 
Bu  sohada  1995  yili  rus  tiliga  tarjima  qilingan  Amerika  kimyo  jamiyati  olim  va  pedagoglari 
tomonidan yozilgan “Kimyo va jamiyat” keltirish mumkin. AQSh da 60% dan ortiq kimyo o‘qitiladigan 
umumta’lim maktablarida bu kitobdan asosiy o‘quv qo‘llanma sifatida foydalaniladi [3]. 
Bu darslikda material faqat amaliy aspektda bayon etiladi. 
“Kimyo  amalda”  nomli  M.Frimantl  darsligi  Angliya  kollejlari  talabalari  uchun  yozilgan  bo‘lib, 
zamonaviy maktab kursi uchun biroz murakkab material saqlab, kimyoni izchil o‘rganishga mo‘ljallangan. 
Shunisi diqqatga sazovorki, kitobga qiziqishni oshirish uchun muallif uni Yer yuzining turli burchaklarida 
kimyoning  turli-tuman  inson  faoliyati  bilan  bog‘liq  soxalardagi  ahamiyatiga  doir  misollar,  rasmlar  bilan 
boyitgan. Bundan tashqari, kitobga buyuk kimyogar olimlar xaqida qisqacha biografik ma’lumotlar, kimyo 
bo‘yicha  nobel  mukofoti  laureatlarining  ishlarini  aks  ettiruvchi  ilmiy  ommabop  maqolalardan  lavxalar 
keltirilgan [4]. 
Respublikamiz umumiy o‘rta ta’lim maktablari o‘quvchilarning tabiiy fanlar, jumladan kimyo o‘quv 
fani mazmunini samarali o‘zlashtirishlarida bilim va ko‘nikmalarni takrorlash, mustahkamlashga xizmat 
qiluvchi  mustaqil  ishlar,  turli  topshiriqlar  muxim  ta’limiy  vazifani  bajaradi.  Xozirda  o‘quvchilar  uchun 
mo‘ljallangan test topshiriqlari, masala va mashqlar mazmunining taxlili natijasida ularda berilgan ma’lum 
bir tushuncha fundamental tilda, murakkab izohlanganligi aniqlandi. Shu bilan birga, ularning mazmunida 
turdosh  tabiiy  fanlar  (fizika,  biologiya,  geografiya  va  boshq.)  ga  doir  tushunchalardan  juda  ham  oz 
foydalanilayotganlini  aniqlandi.  2021  yilda  15  yoshli  o‘quvchilarning  o‘qish,  matematik  va  tabiiy-ilmiy 
savodhonligini  baholash  xalqaro  dasturi  (PISA)  asosida  sinovlar  o‘tkazilishini  e’tiborga  olsak,  bugungi 
kunda o‘quvchilar foydalanishlari uchun ishlab chiqilayotgan mustaqil ishlar mazmunini takomillashtirish 
nechog‘lik dolzarb ekanligini ko‘rsatadi. 
Biz  bir  necha  yillar  mobaynida  kimyo  fani  o‘qituvchilarining  test  banklari,  ular  tuzib 
foydalanayotgan mustaqil ishlarini taxlil etish natijasida masala va mashqlar mazmuniga kimyoning amaliy 
ahamiyatini anglashga yordam beruvchi, turdosh tabiiy fanlar tushunchalaridan unumli foydalanish orqali 
ularning o‘zlashtirayotgan bilim va ko‘nikmalarini ahamiyatini anglashlari erishish mumkin [5]. Quyida 
shunday mazmunga ega topshiriqlardan namunalar keltirilgan: 
Gipsning  asosiy  tarkibiy  qismi  bo‘lgan  kalsiy  sulfatdan  2,5  kg  olish  uchun  zarur  bo‘lgan 
so‘ndirilmagan  ohak  va  konsentrlangan  sulfat  kislota  zarur  bo‘lishini  hisoblang.  Bu  reaksiya  qanday 
reaksiya turiga mansubligini aniqlang. 
2  mol  sulfat  kislota  va  1  mol  kalsiy  ortofosfatning  o‘zaro  to‘liq  ta’sirshashuvi  natijasida  oddiy 
superfosfat  –  mineral  o‘g‘it  olinadi.  Tegishli  reaksiya  tenglamalarini  yozib,  fosfor  (V)  oksidiga 
hisoblaganda undagi foydali komponent ulushini hisoblang. 
Qishloq xo‘jalik ekinlari zararkunandalariga qarshi mis kuporosi qo‘llaniladi. U laboratoriyada misni 
konsentrlangan sulfat kislota bilan o‘zaro ta’sirlashuvi natijasida olinadi. Bunda yana suv va oltingugurt 
oksidi hosil bo‘ladi. Reaksiya tenglamasini tuzing va uni oksidlanish – qaytarilish reaksiyasi sifatida ko‘rib 
chiqing. 10 kg (bir paqir) 16% li mis 
(II) sulfat eritmasini tayyorlash uchun zarur bo‘lgan mis kuporosi massasini hisoblang 
Natriy  gidroksid  bilan  ta’sirlashganda  sizning  daftaringizni  tayyorlash  uchun  (18  varaq)  yetarli 
bo‘lgan  natriy  sulfat  tuzini  olish  uchun  zarur  bo‘lgan  96%  sulfat  kislota  massasini  hisoblang.  1  varaqni 
tayyorlash uchun 0,142 gr bu tuzdan sarflanadi. 
Foydalanilgan adabiyotlar 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF–4947-son 
«O‘zbekiston  Respublikasini  yanada  rivojlantirish  bo‘yicha  Harakatlar  strategiyasi  to‘g‘risida»gi 
Farmoni. // O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2017 y., 6-son, 70-modda. 


 
236 
 
O‘zbekiston  Respublikasi  Vazirlar  Mahkamasining  2018  yil  8  dekabrdagi  VM–997-  son  «Xalq 
ta’limi  tizimida  ta’lim  sifatini  baholash  sohasidagi  xalqaro  tadqiqotlarni  tashkil  etish  chora-tadbirlari 
to‘g‘risida»gi qarori. 
Follmer G. Evolyutsionnaya teoriya poznaniya. K prirode chelovecheskogo poznaniya 
//Kultura i razvitiye nauchnogo znaniya. M.,1991.S.141 
Frimantl M. Ximiya v deystvii. V 2-x ch.Ch.1: Per.s ang.- M.: Mir,1998 -528 s. 
I.R.Asqarov, K.G‘.G‘opirov, N.H.To‘xtaboyev. Kimyo. 8-sinflar uchun darslik. –Toshkent, 
«Yangiyo‘l poligraf servis» nashriyoti. – 2019 yil. – 208 b. 
 

Download 5,56 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   171   172   173   174   175   176   177   178   ...   211




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish