Zamonaviy fan va talim tarbiya: muammo, yechim, natija

МАТЕМАТИКА ФАНИНИ ЎҚИТИШДА ИННОВАЦИОН ТЕХНОЛОГИЯЛАРДАН 
ФОЙДАЛАНИШ 
Ataboyeva Shoira Azatovna 
Urganch shahar 1-sonli umumiy o'rta ta'lim maktabining matematika fani o'qituvchisi 
 
Таълим  сифатини  ошириш  учун  унинг  ҳолати  ва  ривожланиш  тенденцияларини  узлуксиз 
мониторингини  олиб  бориш  ва  ўқувчиларнинг  ўқув  ютуқларини  объектив  ва  адекват  баҳолашни 
амалга  ошириш  зарур.  Бу  айниқса,  ўқувчиларнинг  кейинги  шахсий  ва  фуқаролик  ривожланиши 
учун  замин  яратадиган  умумий  ўрта  таълим  даражасида  муҳим  аҳамиятга  эга.  Ўзбекистон 
Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2018 йил 8 декабрдаги 997-сон “Халқ таълими тизимида 
таълим  сифатини  баҳолаш  соҳасидаги  халқаро  тадқиқотларни  ташкил  этиш  чора-тадбирлари 
тўғрисида”  қарори  билан  халқ  таълими  тизимида  таълим  сифатини  баҳолаш  соҳасидаги  халқаро 
тадқиқотларни  ташкил  этиш,  халқаро  алоқаларни  ўрнатиш,  ўқувчиёшларнинг  илмий-тадқиқот  ва 
инновaция фаолиятини, энг аввало, ёш авлоднинг ижодий ғоялари ва ижодкорлигини ҳар томонлама 
қўллабқувватлаш ҳамда рағбатлантириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси 
ҳузуридаги  Таълим  сифатини  назорат  қилиш  давлат  инспекцияси  ҳузурида  Таълим  сифатини 
баҳолаш бўйича халқаро тадқиқотларни амалга ошириш миллий маркази ташкил этилди. 
Ҳар  бир  педагог  шуни  доим  эсда  тутиши  керакки,  дарс  ўқув  тарбия  жараёнининг  асосий 
формасидир. Хозирги замон тарбиясининг барча жараёнлари ўқувчиларни мустақил фикрлашга ва 
мустақил  ижод  қилишга  ўргатишдан  иборат.  Биз  ушбу  ишда  ана  шундай  долзарб  муаммоларни 
математика фанини ўқитиш жараёнида ҳал этишга қаратмоқчимиз.  
Математика  фани  ўрганилиши  жиҳатдан  бошқа  соҳаларга  нисбатан  бироз  қийинроқ 
бўлганлиги учун ўқувчиларда бу соҳага қизиқиш, ўзлаштириш даражаси фарқ қилади. Шунинг учун 
ҳам  дарсларда  ўқувчиларга  яқинроқ  бўлишга,  қизиқарли  мисол,  масалалар  билан  бойитилишига 
тўғри  келади.  Айниқса,  ўқувчиларда  теорема,  ёки  қийинроқ  масалаларни  ҳал  этиш  давомида 

---

 
230 
 
миянинг қабул қилиш даражаси сусайиб, уларда зерикиш аломатлари содир бўла бошлайди. Агар 
ўқитувчи бу ҳолатни ўз вақтида сезиб, уларни бу ҳолатдан чиқаришга ҳаракат қилмаса, бу дарсдан 
кутилган  мақсадга  эришиб  бўлмайди.  “Ўқитувчи  -  киши  руҳининг  муҳандисидир”  деб  бежиз 
айтилмаган.  
Шундай  экан,  ўқитувчи  ўқувчилар  ақлий  фаолиятини  вақти  билан  ўзгартириб  туриш 
хусусиятига  эгадир.  Ўқувчиларнинг  дарс  жараёнида  толиққанлиги  сезилган  вақтда  дидактик 
ўйинлар ташкил этиш муҳим аҳамиятга эга. Иш тажрибаларимизда кўп қўллайдиган бундай ўйин 
турларидан  “Ишчанлик  ўйинлари”ни  мисол  қилиб  олишимиз  мумкин.  Бундай  ўйин  турида 
ўқувчилар ўртасида ақлий иш юзасидан мусобақа ташкил қилинади. Мусобақада тез, тўғри, чаққон 
ҳолда  ишни  якунлаган  гуруҳ  ғолиб  саналади.Ҳақиқатдан  ҳам,  болаларда  билим  олишдан  ҳам 
биринчи бўлиш, ўқитувчининг рағбатини эшитиш иштиёқи анча кучли бўлади.  
Моҳир  ўқитувчилар  мана  шу  вазиятдан  унумли  фойдаланадилар.  Мактабларда  математика 
дарсларидаги  ташкил  этиладиган  “Ишчанлик  ўйин”ларидан  мақсад  ўқувчилардаги  билим, 
малакаларни  мустаҳкамлаш  бўлса  ҳам  энг  асосийси  уларни  дарсга  бўлган  қизиқишларини 
орттиришдир.  “Ишчанлик  ўйинлари”ни  масала  ечиш,  мисол  ишлаш,  тестлар  ечиш,  оғзаки  савол-
жавоб ташкил этиш орқали амалга ошириш мумкин. “Ишчанлик ўйини”ни ташкил этишдан мақсад:  
1. Дарс жараёнида ўқувчи фикрини чалғитиш  
2. Билим ва малакаларни мустаҳкамлаш  
3. Тез, чаққон, тўғри иш бажаришга ўргатиш  
4. Ўқувчини математика соҳасига бўлган қизиқишини оширишдир.  
Вазифаси  эса  ўқувчиларни  қисқа  муддатда  турли  тушунча,  формулалардан  фойдаланган 
ҳолда  амалий  иш  бажариш,  кўникмалар  ҳосил  қилиш  ёки  мавжуд,  борларини  бойитишдан 
иборатдир.  “Ишчанлик  ўйини”да  арифметик  мисоллар,  алгебраик  соддалаштириш,  масала-
мисоллар, геометрик масалалар, тест саволлари ёки викторина саволларидан фойдаланиш мумкин.  
Ҳамма ҳолларда ҳам бу вазифалар қисқа муддатда ҳал этилиши лозим бўлганлиги учун сарф 
этиладиган вақт ҳам шунга мос бўлади.  
“Ишчанлик ўйини”ни ташкил этиш тартиб қоидалари қуйидагича: аввало “Ишчанлик ўйини” 
ўқувчиларни дарсдан чарчаш ҳолларида амалга оширилганлиги учун қисқа вақтга мўлжалланади. 
“Ишчанлик  ўйини”  да  синфдаги  ўқувчилар  ўтирган  жойларини  қаторига  қараб  гуруҳларга 
ажратилади. Олинадиган вазифа (мисол, масала, тест, савол, жавоб) танланади ва чегаравий вақт 
белгиланади.  Синфдаги  ёзув  тахтаси  гуруҳлар  сонига  қараб  қисмларга  ажратилади.  Ҳар  қайси 
гуруҳни  вазифаси  ёзув  тахтасига  ёзилади  ёки  тайёрланганлари  қўйилади.  Ҳар  бир  гуруҳдан 
биттадан  ўқувчи  ёзув  тахтасига  ўзига  берилган  топшириқни  бажариб  ўрнига  ўтиради.  Иккинчи 
ўқувчи эса ёзув тахтасидаги вазифаларни бажаришни давом эттиради. Ўқитувчи ўқувчилар ишини, 
сарф  этаётган  вақтини  назорат  қилиб  боради.  Гуруҳлар  ёзув  тахтасидаги  ҳамма  топшириқларни 
бажариб  бўлишгандан  сўнг,  қилинган  ишларни  умумлаштирилади.  Бунда  берилган  топшириқни 
тўғри бажарилишига, иккинчидан шу топшириқни бажаришга сарф қилинган вақтни тежалишига 
эьтибор берилади.  
Демак, умумлаштириш натижасига кўра қайси гуруҳ кўпроқ тўғри жавоб топган ва оз вақт 
сарф  қилинган  бўлса,  шу  гуруҳ  ғолиб  деб  топилади.  Бу  машғулотни  5-9  синфларда  ўтказилиши 
мумкин.  
Ғолиблар 
аниқлангач 
ўқувчилар 
диққатини 
яна 
дарсни 
давомига 
қаратиш 
мумкин.Тажрибаларимиздан  маьлумки,  математикадан  ташкил  этиладиган  дидактик  ўйинлардан 
“Ишчанлик  ўйинлари”ни  ўтказиш  дарс  самарадорлигини  оширади,  ўқувчилар  фаоллигини 
оширишнинг муҳим омили сифатида таьсир этади.