Zamonaviy fan va talim tarbiya: muammo, yechim, natija

ANDROGOGIKANI –KATTALAR TA’LIM OLISHINING ASOSIY NAZARIYALARI. 
Mamatov Dilmurad Normurodovich 
Ta’lim sifatini nazorat qilish inspeksiyasi O’rta maxsus, kasb-xunar ta’limi muassasalarini 
atestasiyadan o’tkazish bo’limi boshlig’i 
Pedagogika fanlari bo'yicha falsafa fanlari doktori(Phd), dosent 
e-mail: [e-mail] 
 
Androgogika  -  bu  kattalarni  o'qitish  va  tarbiyalash  amaliyoti.  Kattalar  ta'limi  ish  joylarida, 
"kengaytirilgan"  yoki  "uzluksiz  ta'lim  "  kurslari  orqali  o'rta  maktablar  ,  kollejlar  yoki  universitetlarda 
maqsadga  muvofiq  muhitda  amalga  oshirilishi  mumkin.  Amaliyot  ko'pincha  "Ta'lim  va  taraqqiyot"  deb 
nomlanadi  va  ko'pincha  ishchi  kuchi  yoki  malakasini  oshirish  bilan  bog'liq.  Boshqa  tomondan,  kattalar 
ta'limi,  asosan,  malakasini  oshirish  uchun  ish  joyiga  asoslangan  kasb-hunar  ta'limi  bilan  farq  qilishi 
mumkin.  Ta'limning  ushbu  shakli  norasmiy  bo'lishi  mumkin,  bu  ta'lim  qobiliyatlariga  yoki  shaxsiy 
rivojlanish  uchun  o'rganishga  qaratilgan.    Androgogika-ushbu  nazariya  doirasida  kattalar  o'zlarining 
hayotiy tajribalari va bilimlari asoslaridan foydalanib, ta'limning qadr-qimmatini anglash uchun avtonom 
va o'zlarini boshqaradiganlar sifatida qaraydilar.  

---

 
26 
 
Kattalar  ta'limining  ikkala  qarashlari  ham  to'g'ri  va  shaxsning  bevosita  ehtiyojlariga  asoslanadi. 
Kattalar  uchun  ta'limning  ikkala  shakli  ham  tegishli  shaxslar  uchun  aniq  ko'nikmalar  va  mashg'ulotlarni 
taklif etadi. Ularning orasidagi farq mohiyatan o'qitish uslubining rasmiyatchiligidadir. Biri rasmiy ta'limga 
ko'proq e'tibor beradigan bo'lsa  (auditoriya,  web-sayt, seminar-oflayn o’qish), ikkinchisi  norasmiy ta'lim 
usullariga e'tibor beradi (forumda qatnashish, jamoat klubida qatnashish-onlayn o’qish). Shuni ta'kidlash 
kerakki, kattalarga ta'lim berish usullari orqali xalq ta'limi rivojlandi. Xalq ta'limi siyosat va pedagogika 
o'rtasida  chorrahada  bo'lib,  ma'rifatparvarlikning  demokratik  idealiga  qattiq  ishonadi.  Xalq  ta'limi 
individual  va  jamoaviy  ozodlikning  asosiy  vositasi  va  shu  tariqa  ta’lim  samaradorligini  oshirishda  zarur 
shart-sharoitlari sifatida qaraladi.  Ijtimoiy adolat texnikasi sifatida xalq ta'limi muvaffaqiyati uchun juda 
muhim, bu aloqalarni o'rnatish va bir-birlarini tajribalarini hurmat qilishdir. Garchi ko'p odamlar ommaviy 
ta'limni  radikallar  va  ekstremal  faoliyatning  ishi  deb  bilsalar  ham,  bunday  emas.  Ommaviy  ta'lim, 
amaliyotni xabardor qilish uchun, asosan, davolovchi doiralar, san'at turlari, jamoaviy, an'anaviy muqaddas 
bilimlarni  almashishning  usullariga  tayanadi.  Ishtirokchilar  o'zlarining  o'ziga  xos  kuchli  tomonlarini  va 
tajribasini  ko'tarib,  jamiyat  uchun  bebaho  boylik  sifatida  qaraladilar.  Ommaviy  ta'lim  -  bu  faol  tinglash, 
haqiqiy til, jamoat tajribasi va mahalliy yo'nalish orqali hamkorlik qilish harakati.  Kattalar ta’limi kattalarni 
o'rganish va ommabop ta'lim nazariyasi asosan amalga oshirilgan ish atrofida yaratilgan fikr maktablaridan 
kelib chiqadi. 
Malkolm Noulz 1913- 1997 yillar 
 
Malkolm  Noulz  kattalar  ta'limining  asoschisi  deb  hisoblanadi.  Nouulsning  asl  tadqiqotlari  va 
yozuvlari kattalar o'quvchilari va o'n sakkiz yoshga to'lmagan o'quvchilar o'rtasida sezilarli, aniqlanadigan 
farqlar mavjudligidan kelib chiqqan. Nouzning fikriga ko'ra, farqlar kattalar o'zini o'zi boshqarishi, tajriba 
repertuariga ega bo'lishi va darhol qo'llanilishi mumkin bo'lgan mavzuni o'rganishga intilishi bilan bog'liq. 
Ushbu o'rganish "uning ijtimoiy rolining rivojlanish vazifalari bilan chambarchas bog'liq", shuning uchun 
darhol qo'llanilishi mumkin bo'lgan tegishli ko'nikmalarni shakllantiradi: 
1. O'z-o'zini anglash tushunchasi: Inson etuklashganda, u qaramlikdan o'zini o'zi boshqarishga o'tadi.  
2.  Tajriba:  Kattalar  o'zlarining  bilimlarini  oshirish  uchun  o'z  tajribalaridan  foydalanadilar. 
3.  O'rganishga  tayyorlik:  kattalarning  o'rganishga  tayyorligi  yangi  ijtimoiy  rollarni  egallash  bilan 
chambarchas bog'liq.  
4. Yo'nalish: Inson yangi bilimlarni o'rganayotganda, uni darhol muammolarni hal qilishda qo'llashni 
xohlaydi 
5. Motivatsiya: Inson kamolotga erishganida, u ichki omillardan o'rganish motivatsiyasini oladi.  
Noul nazariyasi asosan o’rganuvchining hozirgi hayotiy holatidan kelib chiqib o'rganishni xohlash 
istagiga  asoslangan.  "Etuk  o'rganish"  ga  yo'naltirilgan  ushbu  nazariya  kattalar  o’rganuvchilarining 
xususiyatlariga    asoslanadi.  Boshqacha  qilib  aytganda,  Andragogika  ta'limni  loyihalashtirishda 
quyidagilarni nazarda tutadi:  
1. Kattalar nima uchun nimanidir o'rganayotganligini bilishlari kerak.  
2. Kattalar asosan amaliyot orqali o'rganishi. 
3.Kattalar muammolarni hal qilishadi.  
4. Kattalar, mavzu darhol foydalanilganda yaxshi o'rganadilar 
Paulo Freire 1921- 1997 yillar 

---

 
27 
 
 
Paulu  Freyrening  ijtimoiy  adolat  va  o'zini  o'zi  kuchaytirishga  bo'lgan  ishtiyoqi  uni  o'sha  paytdagi 
kattalar ta'limi nima ekanligini qayta tasavvur qilishga undadi.  
Paulo  tanqidiy  pedagogika  deb  atagan  "talabalar  erkinlik  ongini  rivojlantirish,  avtoritar 
tendentsiyalarni  tan  olish,  bilimlarni  kuch  va  konstruktiv  harakatlar  qilish  qobiliyati  bilan  bog'lashga 
yordam berish uchun" psixologik xissiyot va  tamoyilga asoslangan ta'lim harakati"ni yaratdi. Frayraning 
pedagogikasi  zulmga  qarshi  amaliyotga  asoslangan  bo'lib,  ular  hozirgi  zolim  institutlarga  qarshi  chiqish 
uchun  mo'ljallangan  edi.  Freire  ushbu  o'quvchilarga  o'zlarining  tajribalarini  da'vo  qilishlari  va  aytib 
berishlari, ijtimoiy tarix sodir bo'lgan odamlar bo'lishni to'xtatishlari va ongli ravishda yashab, o'zlarining 
tarixlarini yaratishda ishtirok etgan insonlar bo'lishlariga yordam berishga intildi. Uning amaliyotida asosiy 
narsa  haqiqiy  so'zlardan  foydalanish  edi,  Freire  atrofdagi  so'zlarni  o'z  so'zlari  bilan  emas,  balki  ilmiy 
tomonidan  berilgan  so'zlarni  ta'riflashlarini  talab  qildi.  Freire  o'qituvchilar  har  kimning  boshqalarga 
o'rgatish  uchun  qimmatli  narsaga  ega  ekanligini  anglab,  o'quvchilarning  tajribasi  va  madaniyatini 
sharaflashi  muhimligini  ta'kidladi.  Quyida  Freire  tomonidan  yaratilgan  xalq  ta'limining  beshta  asosiy 
tententsi keltirilgan. Paulu Freyening xalq ta'limi bo'yicha 5 ta fikri:  
1.  Muloqot  hurmatni  o'z  ichiga  oladi.  Hech  kim  boshqasiga  ta'sir  qilmaydi,  lekin  bir-biri  bilan 
odamlar ishlaydilar. 
2.  Axborotli  harakat.  Dialog  -  bu  odamlarni  adolat  va  insoniyatning  gullab-yashnashiga  yordam 
beradigan  harakatlarni  olib  boradigan  jamoatchilikni  kengaytirish  va  ijtimoiy  kapitalni  yaratish 
maqsadidagi hurmatni o'z ichiga olgan kooperativ faoliyatdir.  
3. Dunyoga nom berish (vijdonlashtirish), ongni rivojlantirish, ong o'zgarishga qodir.  
4. Tajriba, o'qituvchilarga amaliyotga yaqinlashishning yangi usullari to'g'risida ma'lumot beradi.  
5.  Sinfni  yo'q  qilish.  Hurmat  va  haqiqiy  suhbatni  kuchaytiradigan  o'quv  muhitini  yaratish  uchun 
o'qituvchilar o'rtasidagi ierarxik aloqalar tugatilishi kerak.  Freyrening xalq ta'limi ijtimoiy adolat va zulmga 
qarshi amaliyotga asoslangan.   
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1. 
O’.M.Asqarova, 
M.A. 
Abdullaeva, 
M.Boltaeva 
“Androgogika” 
o’quv 
qo’llanma.Namangan 2014 yil 
2. 
А.Х.  Абдуллаев,  Н.С.  Раҳимов,  М.О.  Хадаев  “Катта  ёшдаги  ахолини  ўқитиш 
марказига: қадам-бақадам” Услубий қўлланмаси, Тошкент, 2013 йил. 
3. 
“Andragogika” Milan Benešyan, 2008 Grada Publishing a.s. 
4. 
В.И.Подобеда,  А.Е.Марона  «Современные  адаптивные  системы  и  технологии 
образования взрослых”