Zamonaviy fan va talim tarbiya: muammo, yechim, natija

TIL O‘RGANISHDA O‘QISH FAOLIYATI 
Jumayeva Laylo Shukrulloyevna 
Karmana tuman 19-maktab ingliz tili fani o'qituvchisi. 
Qo'ziyeva Dilafro'z Jo'raqulovna 
Navoiy viloyati Karmana tumnidagi 19- maktabning ingiliz tili fani o’qituvchisi. 
 
Hozirgi  zamonda  xar  bir  shaxsning  chet  tilini  bilishi  zamon  talablaridan  biri  bo‘lib  kelmoqda. 
Bizning mamlakatimizda chet tilini, ayniqsa, ingliz tilini o‘rganishga katta e’tibor qaratilyapti. Oxirgi o‘n 
yillikda chet tilining nazariy jihatdan shakllanishi sezilarli darajada namoyon bo‘ldi. Til o‘qitish uslubiyati 
sohasida  ilmiy  tadqiqotlar  soni  keskin  oshib  borishi  bunga  sabab  bo‘la  oladi.  Shu  bilan  birga,  o‘quv 
dasturlar  hamda  o‘qitish  tizimidagi  o‘zgarishlar  o‘qituvchining  o‘quv  tarbiyaviy  jarayoni  samarali 
bo‘lishiga olib kelyapti. 
Boshlang‘ich  bosqich  til  o‘rganishning  asoslaridan  tashkil  topgandir.  Bu  bosqichdagi  til 
o‘rganuvchisi  uchun  o‘qish  ko‘nikmasini  egallashi  boshqa  ko‘nikmalarni  o‘rganishida  oson  kechadi. 

---

 
186 
 
O‘qish ko‘nikmasiga  ega bo‘lish deganda, biz tez, ravon, ifodali o‘qish, o‘qilayotgan matnni bir  vaqtda 
tushunish  kabi  xususiyatlarni  o‘zida  mujassamlashtirishdir.  Rus  tilshunosi  G.V.Rogova  shunday  deydi: 
“O‘qish  nutq  faoliyatining  retseptiv  turidir,  chunki  u  retsepsiya,  kodlangan  grafik  belgili  ma’lumotni 
tushunish bilan chambarchas bog‘liqdir”. 
O‘qish matnni qabul qilishning murakkab psixolingvistik jarayoni bo‘lib, uning natijasi esa matndagi 
ma’lumotni tushunishdir. Bunday xususiyatlar har bir til o‘rganuvchida mavjud deb bo‘lmaydi. Chunki, 
endigina  boshlagan  til  o‘rganuvchi  uchun  bu  muhim  masala  hisoblanadi.  O‘qish  tizimini  nutq  faoliyati 
sifatida mohiyati, maqsadi, sharti va natijalarga bo‘lish mumkin. O‘qish mohiyati bosma so‘z yordamida 
doim  muloqot  qilishdir.  O‘qish  maqsadi  o‘quvchi  qiziqqan  masala  bo‘yicha  ma’lumot  olishdir.  O‘qish 
faoliyatining shartiga esa tilning grafik tizimini mukammal egallash hamda ma’lumot olish usullaridir. 
Faoliyat  natijasi esa turli darajadagi o‘qilgan aniqlikni  tushunishdir. Yuqoridagi o‘quv texnikalari 
bir-birdan  farq  qiladi.  Ovoz  chiqarib  o‘qish  texnikasi  metodik  uslubdan  tarkib  topgan  bo‘lib,  ovoz 
chiqarmay o‘qishda esa o‘quvchining e’tibori yozma nutqning ma’nosiga qaratilgan bo‘ladi. Ovoz chiqarib 
o‘qishda nazoratlanadigan gapirishni o‘zida namoyon etadi. 
Chet tili o‘rganuvchisi ingliz alifbosidagi harflarni o‘rganishi lozim. Bunda o‘rganuvchilar so‘zdagi 
harfni nomlab hamda u qanday  tovushni berayotganini aytib berishlari  kerak.  Ingliz tilida  harflar o‘zaro 
munosabatga  ega  bo‘lgan  va  o‘zaro  munosabatga  ega  bo‘lmagan  xususiyatlari  mavjuddir.  O‘zaro 
munosabatga  ega  bo‘lgan  harflar  o‘qilish  jarayonida  deyarli  qiyinchilik  tug‘dirmaydi.  Chunki  bunday 
turdagi harf boshqa tovush bera oladigan xususiyatga ega emas. 
Xulosa  qilib  aytganda,  o‘qish  jarayoni  eng  faol  nutq  faoliyati  turlaridan  biridir.  Mazkur  faoliyat 
xotirada  avtomatik  ishlab  chiqish  va  so‘zlarni  tanishgina  emas,  balki  o‘qilayotgan  gapdagi  birikkan 
sxematik tarzdagi talaffuz qilish va xotirada saqlash xususiyatlarini o‘z ichida mujassam etishi shart. 
Boshlang‘ich  bosqichdagi  til  o‘rganuvchisi  o‘qish  ko‘nikmasini  shakllantira  turib  boshqa 
ko‘nikmalarini egallashi oson bo‘ladi. 
Adabiyotlar 
Rogova G.V., Vereщagina  I.N. Metodika obucheniya angliyskomu yazыku  na  nachalnom etape  v 
sredney shkole. – M., 1988.