Zamonaviy fan va talim-tarbiya: muammo, yechim, natija

ANDROGOGIKANI –KATTALAR TA’LIM OLISHINING ASOSIY NAZARIYALARI.

Mamatov Dilmurad Normurodovich

Ta’lim sifatini nazorat qilish inspeksiyasi O’rta maxsus, kasb-xunar ta’limi muassasalarini atestasiyadan o’tkazish bo’limi boshlig’i


Pedagogika fanlari bo'yicha falsafa fanlari doktori(Phd), dosent
e-mail: [e-mail]

Androgogika - bu kattalarni o'qitish va tarbiyalash amaliyoti. Kattalar ta'limi ish joylarida, "kengaytirilgan" yoki "uzluksiz ta'lim " kurslari orqali o'rta maktablar , kollejlar yoki universitetlarda maqsadga muvofiq muhitda amalga oshirilishi mumkin. Amaliyot ko'pincha "Ta'lim va taraqqiyot" deb nomlanadi va ko'pincha ishchi kuchi yoki malakasini oshirish bilan bog'liq. Boshqa tomondan, kattalar ta'limi, asosan, malakasini oshirish uchun ish joyiga asoslangan kasb-hunar ta'limi bilan farq qilishi mumkin. Ta'limning ushbu shakli norasmiy bo'lishi mumkin, bu ta'lim qobiliyatlariga yoki shaxsiy rivojlanish uchun o'rganishga qaratilgan. Androgogika-ushbu nazariya doirasida kattalar o'zlarining hayotiy tajribalari va bilimlari asoslaridan foydalanib, ta'limning qadr-qimmatini anglash uchun avtonom va o'zlarini boshqaradiganlar sifatida qaraydilar.

25
Kattalar ta'limining ikkala qarashlari ham to'g'ri va shaxsning bevosita ehtiyojlariga asoslanadi. Kattalar uchun ta'limning ikkala shakli ham tegishli shaxslar uchun aniq ko'nikmalar va mashg'ulotlarni taklif etadi. Ularning orasidagi farq mohiyatan o'qitish uslubining rasmiyatchiligidadir. Biri rasmiy ta'limga ko'proq e'tibor beradigan bo'lsa (auditoriya, web-sayt, seminar-oflayn o’qish), ikkinchisi norasmiy ta'lim usullariga e'tibor beradi (forumda qatnashish, jamoat klubida qatnashish-onlayn o’qish). Shuni ta'kidlash kerakki, kattalarga ta'lim berish usullari orqali xalq ta'limi rivojlandi. Xalq ta'limi siyosat va pedagogika o'rtasida chorrahada bo'lib, ma'rifatparvarlikning demokratik idealiga qattiq ishonadi. Xalq ta'limi individual va jamoaviy ozodlikning asosiy vositasi va shu tariqa ta’lim samaradorligini oshirishda zarur shart-sharoitlari sifatida qaraladi. Ijtimoiy adolat texnikasi sifatida xalq ta'limi muvaffaqiyati uchun juda muhim, bu aloqalarni o'rnatish va bir-birlarini tajribalarini hurmat qilishdir. Garchi ko'p odamlar ommaviy ta'limni radikallar va ekstremal faoliyatning ishi deb bilsalar ham, bunday emas. Ommaviy ta'lim, amaliyotni xabardor qilish uchun, asosan, davolovchi doiralar, san'at turlari, jamoaviy, an'anaviy muqaddas bilimlarni almashishning usullariga tayanadi. Ishtirokchilar o'zlarining o'ziga xos kuchli tomonlarini va tajribasini ko'tarib, jamiyat uchun bebaho boylik sifatida qaraladilar. Ommaviy ta'lim - bu faol tinglash, haqiqiy til, jamoat tajribasi va mahalliy yo'nalish orqali hamkorlik qilish harakati. Kattalar ta’limi kattalarni o'rganish va ommabop ta'lim nazariyasi asosan amalga oshirilgan ish atrofida yaratilgan fikr maktablaridan kelib chiqadi.

Malkolm Noulz 1913- 1997 yillar

Malkolm Noulz kattalar ta'limining asoschisi deb hisoblanadi. Nouulsning asl tadqiqotlari va yozuvlari kattalar o'quvchilari va o'n sakkiz yoshga to'lmagan o'quvchilar o'rtasida sezilarli, aniqlanadigan farqlar mavjudligidan kelib chiqqan. Nouzning fikriga ko'ra, farqlar kattalar o'zini o'zi boshqarishi, tajriba repertuariga ega bo'lishi va darhol qo'llanilishi mumkin bo'lgan mavzuni o'rganishga intilishi bilan bog'liq. Ushbu o'rganish "uning ijtimoiy rolining rivojlanish vazifalari bilan chambarchas bog'liq", shuning uchun darhol qo'llanilishi mumkin bo'lgan tegishli ko'nikmalarni shakllantiradi:

1. O'z-o'zini anglash tushunchasi: Inson etuklashganda, u qaramlikdan o'zini o'zi boshqarishga o'tadi.

2. Tajriba: Kattalar o'zlarining bilimlarini oshirish uchun o'z tajribalaridan foydalanadilar.

3. 
   O'rganishga tayyorlik: kattalarning o'rganishga tayyorligi yangi ijtimoiy rollarni egallash bilan chambarchas bog'liq.
   

4. 
   Yo'nalish: Inson yangi bilimlarni o'rganayotganda, uni darhol muammolarni hal qilishda qo'llashni
   

xohlaydi

4. 
   Motivatsiya: Inson kamolotga erishganida, u ichki omillardan o'rganish motivatsiyasini oladi.
   

Noul nazariyasi asosan o’rganuvchining hozirgi hayotiy holatidan kelib chiqib o'rganishni xohlash istagiga asoslangan. "Etuk o'rganish" ga yo'naltirilgan ushbu nazariya kattalar o’rganuvchilarining

xususiyatlariga asoslanadi. Boshqacha qilib aytganda, Andragogika ta'limni loyihalashtirishda quyidagilarni nazarda tutadi:

1. 
   Kattalar nima uchun nimanidir o'rganayotganligini bilishlari kerak.
   
2. 
   Kattalar asosan amaliyot orqali o'rganishi.
   

3.Kattalar muammolarni hal qilishadi.

4. 
   Kattalar, mavzu darhol foydalanilganda yaxshi o'rganadilar Paulo Freire 1921- 1997 yillar
   

26

Paulu Freyrening ijtimoiy adolat va o'zini o'zi kuchaytirishga bo'lgan ishtiyoqi uni o'sha paytdagi kattalar ta'limi nima ekanligini qayta tasavvur qilishga undadi.

Paulo tanqidiy pedagogika deb atagan "talabalar erkinlik ongini rivojlantirish, avtoritar tendentsiyalarni tan olish, bilimlarni kuch va konstruktiv harakatlar qilish qobiliyati bilan bog'lashga yordam berish uchun" psixologik xissiyot va tamoyilga asoslangan ta'lim harakati"ni yaratdi. Frayraning pedagogikasi zulmga qarshi amaliyotga asoslangan bo'lib, ular hozirgi zolim institutlarga qarshi chiqish uchun mo'ljallangan edi. Freire ushbu o'quvchilarga o'zlarining tajribalarini da'vo qilishlari va aytib berishlari, ijtimoiy tarix sodir bo'lgan odamlar bo'lishni to'xtatishlari va ongli ravishda yashab, o'zlarining tarixlarini yaratishda ishtirok etgan insonlar bo'lishlariga yordam berishga intildi. Uning amaliyotida asosiy narsa haqiqiy so'zlardan foydalanish edi, Freire atrofdagi so'zlarni o'z so'zlari bilan emas, balki ilmiy tomonidan berilgan so'zlarni ta'riflashlarini talab qildi. Freire o'qituvchilar har kimning boshqalarga o'rgatish uchun qimmatli narsaga ega ekanligini anglab, o'quvchilarning tajribasi va madaniyatini sharaflashi muhimligini ta'kidladi. Quyida Freire tomonidan yaratilgan xalq ta'limining beshta asosiy tententsi keltirilgan. Paulu Freyening xalq ta'limi bo'yicha 5 ta fikri:

1. 
   Muloqot hurmatni o'z ichiga oladi. Hech kim boshqasiga ta'sir qilmaydi, lekin bir-biri bilan odamlar ishlaydilar.
   

2. 
   Axborotli harakat. Dialog - bu odamlarni adolat va insoniyatning gullab-yashnashiga yordam beradigan harakatlarni olib boradigan jamoatchilikni kengaytirish va ijtimoiy kapitalni yaratish maqsadidagi hurmatni o'z ichiga olgan kooperativ faoliyatdir.
   

3. 
   Dunyoga nom berish (vijdonlashtirish), ongni rivojlantirish, ong o'zgarishga qodir.
   
4. 
   Tajriba, o'qituvchilarga amaliyotga yaqinlashishning yangi usullari to'g'risida ma'lumot beradi.
   

5. 
   Sinfni yo'q qilish. Hurmat va haqiqiy suhbatni kuchaytiradigan o'quv muhitini yaratish uchun o'qituvchilar o'rtasidagi ierarxik aloqalar tugatilishi kerak. Freyrening xalq ta'limi ijtimoiy adolat va zulmga qarshi amaliyotga asoslangan.
   

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. O’.M.Asqarova, M.A. Abdullaeva, M.Boltaeva “Androgogika” o’quv qo’llanma.Namangan 2014 yil

2. 
   А.Х. Абдуллаев, Н.С. Раҳимов, М.О. Хадаев “Катта ёшдаги ахолини ўқитиш
   

марказига: қадам-бақадам” Услубий қўлланмаси, Тошкент, 2013 йил.

2. 
   “Andragogika” Milan Benešyan, 2008 Grada Publishing a.s.
   

2. 
   В.И.Подобеда, А.Е.Марона «Современные адаптивные системы и технологии образования взрослых”