Zamonaviy fan va talim-tarbiya: muammo, yechim, natija

BOLANI KITOBGA MEHTINI OSHIRISHDA OILA VA MAKTAB HAMKORLIGI

Baxronova Dilnavo Baxodirovna

Navoiy shahridagi 6- maktabning O’quv ishlari bo’yicha derektor o’rinbosari.

Kitob – inson tafakkurining kamoloti. Zero, tafakkuri, fikr doirasining keng, ma’rifatli kishilar jamiyatining chinakam boyligidir . Shu bois mamlakatimizda kitobxonlik madaniyatini yuksaltirishga alohida e’tibor qaratilmoqda.

Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev Miromonivich tomonidan 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategyasining “Ijtimoiy

21
sohani rivojlantirish “ deb nomlangan to’rtinchi yo’nalishida ta’lim sohasi rivojiga oid ko’plab vazifalar belgilangan.

Bunga misol qilib O’zbekiston Respublikasi Prizidentining kitob mahsulotlarni

nashr etish va tarqatish tizimini rivojlantirish , kitob mutolaasi va kitobxonlik madanyatini oshirish hamda targ’ib qilish bo’yicha kompleks chora -tadbirlar to’g’risidagi 2017- yil 13- sentabr PQ-3271- sonli qarori bo’yicha “XXI asr bolalar kitobxonligini oshirish: muammo va vazifalar`` bo`yicha ishlar olib borilmoqda hamda kitobga bo’lgan e’tibor yanada takaomillashib bormoqda.

Prezidentimiz aytganlaridek: “Men shunga aminman :kitobsiz taqqiyotga , yuksak ma’naviyatga erishib bo’lmaydi . Kitob o’qimagan odamning ham , millatning ham kelajagi yo’q “ Bu borada bizning maktabimizda ham bir qator ishlar amalga oshirilmoqda olib borilayotgan targ’ibot ishlari kitobxonlik mavzusidagi tadbirlar samarasi o’laroq , o’qituvchi va o’quvchilarning maktab kutubxonasidagi adabiyotlardan foydalanish faolligini oshiradi.

Oilada kitobxonlikni oshirish, bolalarda kitobga mehr uyg’otish uchun, avvalo, oila bilan hamkorlikda ish olib borish lozim .Chunki oila bola tarbiyasida boshlang’ich bilim manbayi bo’lib xizmat qiladi.Qaysi oilada kitob o’qilmasa , u ma’nan to’laqonli oila bo’lmaydi P.A Pavlenko deb aytib o’tgan: ``Bola kitob o’qish orqali dunyoni bilib oladi ,uning dunyoqarashi o’sadi , xarakteri shakilanadi hayotni o’rganadi , bilimi oshadi`` Albatta, ota-onalar ham qisman bo’lsada pedagog bo’lishlari hamda bolalar uchun yozilgan asarlar bilan yaxshi tanish bo’lishi, ularni amalda qo’llay olishi zarur. Turk yozuvchisi Bilol Chivelekning “ Do’stlik ham kitobga o’xshaydi ,unda senga yoqmaydigan sahifalar bo’lishi tabiiy . Muhimi

• 
  senga yoqmagan sahifalarni , yirtmasdan, kitobni o’qishda davom etmoqdir :” degan ibratomuz so’zlardan foydalansalar maqsadga muvoqdir. Demak, avvalo ota onalar bola tarbiyasiga doir bilimlar, farzandlarining o’qishga qiziqishlari qay ahvolda ekanligi kabi masalalarga alohida e’tibor berishlari muhimdir.
  

Hozirgi vaqtda bolalar kitobxonligi yordamga muhtoj. Oilada eng birinchi bo’lib bola uchun kitobdagi rasmlarni birga tomosha qiladi. Bolani ertak eshitib quvonganini va hayratga qolishining guvohi bo’ladi. Bolaning onasi o’qib bergan ertakning qahramonlari uning sevimli insonlariga aylanadi. Bola uchun kitoblarni ota –ona tanlaydi. Zamon shiddat bilan rivojlanib borayotgan davrda farzandlarimiz ongi ham erta rivojlanib bormoqda. Bir yasharlik go`dakning ham uyali aloqa vositasini qulog`iga tutib, kattalarga qilayotgan taqlidiga nima deysiz? Kompyuterni otasidan yaxshi biladigan farzand yoki(ustozidan) o`qituvchilaridan ko`ra tez o`zlashtirib olayotgan maktab o`quvchisiga-chi? Ommaviy axborot vositalari, jumladan televideniye dasturlari ham bolalaringizni jalb qiluvchi omildir. Ulardagi chet mamlakatlardan kirib kelayotgan multfilmlar, turli reklamalarni bolalarimiz tez yodlab olyaptilar. E’tibor bering: “Mening qahramonim- Boburning onasi, chunki u har kuni “Chokko-tella” olib beradi”, degan rolik. Reklama yaxshi ishlangan. Yosh-u qari yaxshi ko`radi: o`qituvchi ayol chiroyli, bolalar yoqimtoy.

Demak, kim farzandiga shirinlik bersa, u qahramon ekan-da! Reklamani ko`rayotgan qanchadan
–qancha bolalarimizning ongiga shu fikr singib bo`ldi…

Hozirgi kundagi kitobxonlikni oshirishdagi muammo bolalarni kitobxonlikka o’rgatishdan oldin, ota- onani kitobxonlikka o’rgatish, Ota –onalar bilan kitobxonlik kechalarini o’tkazishdir. Ota –onalar ishdan charchab toliqib kelganda , bolarning sho’xligiodan nolishar, chora topish o’rniga bolarla tanbeh berishadi yoki boshqa xonaga chiqarib yuborishadi, Shunday holatda ota –onalar farzandiga yoshiga mos kitob sovag’a qilib o’zi ham biror kitobni olib birga o’tirib o’qib kitobxonlik vaqtini o’zkazsa muammolar hal ,ya’ni bola sho’xligi yo’qoladi .Kitobxonlikka ota- ona va bola yo’naltiriladi. Sukunatda kitob o’qish bilan xordiq chiqariladi

Mustaqilligimiz bizga juda ko`p ne’matlarni berdi. Milliy qadriyatlarimiz, tilimiz, ma’naviy merosimizni anglashni o`rgandik. Ilgari eng sara , qiziq kitoblarni qiynalib yurib topib o`qirdik. Hozir- chi? Yoshlarimiz badiiy kitob o`qiyaptimi? Vaholanki, bugungi kunda qaysi maktab kutubxonasiga kirmang, kitob do`konlarini aylanmang, kitoblarning yangidan –yangi nashriga ko`zingiz tushadi. Jildlari qalin, yaltiroq, sifatli qilib ishlangan kitoblarni ko`rib ko`zing quvnaydi. Maktab o`qituvchilari- ku mustaqil kitob o`qish, badiiy kitobning ahamiyati haqida o`quvchilarga ko`p ta’kidlaydilar. Lekin ota-onalarimiz ham shu narsaga e’tibor berishganda edi. Farzandingizning tug`ilgan kuniga turli kiyim- kechak, o`yinchoq emas, kitob sovg`a qilib ko`rganmisiz? Keling, biror marta shunday qilib ko`ring. Badiiy asar insonni katta hayotga tayyorllaydi. Oq-qorani ajratishni, qoqilmay yashashni o`rgatadi. Dunyoqarashi, fikrlash qobiliyati, madaniyati, ma’naviyati shakllanadi. Farzandingizga kitob sovg`a qiling. Ana shunda siz chinakam Qahramon bo`lsiz chunki bolangiz bo`sh qolib, zararli o`yinlar emas, kitob o`qish bilan vaqtini o`tkazadi.Biz esa hech ikkilanmay” Boburning onasi emas, farzandiga kitob olib bergan ona qahramon” deymiz. Ma’navyatli ota –onalar , insonlar farzandlari kelajakda yetuk, komil tafakkuri keng , vatanparvar ruhida tarbiyalanishlarini istasalar, kitob sovg’a qilishlarini tavsiya etardim . Nafaqat yosh avlodga

22
kattalar , keksalar uchun ham kitobning roli beqiyosdir. Kitob o’qigan insonning ma’naviy boyligi keng

• 
  fikrlash doirasi ,dunyoqarashini o’zgartiradi, uning olamiga kirib ijobiy fikrga ega bo’ladi. Insonlar ikki xil ijobiy va salbiy. Salbiy xulqi yomon insonlar bilan gaplashganingizda ham undagi yaxshi xislatlarni ko’rasiz. Kitob ham shunday undagi yaxshi xislatlarni olgingiz keladi.Kitob bamisoli hayot, uni o’qisangiz, unga bolgan qiziqishingizni oshiradi, zero u kuch qudrat manbayidir unga tashna qalblar ko’payadi undan ruhiy poklik mujassam . Lekin hozirgi jamiyatda kitob o’qish o’zining madaniy ilmiy o’rnini yo’qotmoqda.kitob o’qish axborot olish manbaasiga aylanib qolmoqda.
  

Kitob o’qisangiz, shuncha oz bilim bilganingizni sezasiz ,uni mukammal bo’lishni istaysiz , intilasiz kitob o’qigan inson ma’nan, qalban boy insondir. Shaxsning ma’naviy shakillanishi doimo kitob orqali amalga oshiriladi. Kitob faqatgina axborot manbayi bo’libgina qolmay, u qalb dunyosi bo’lib ,kitob orqali olam va odam bilan muloqot qilish mumkin.

Buni hozirgi kunda o’quvchilar uchun foydalanilayotgan darsliklar va o’quv metodik qo’llanmalar bilan jahon adabyoti va badiiy adabiyotlarni uzviy bog’liqligini tushuntirish dolzarb muammo bo’lib kelmoqda. Darskilarda chiqayotgan manbaalarini shu fan o’qituvchisi va o’vuchilaridan boshqa kech kim o’qimaydi. Jahon adabiyotlari va badiiy adabyotlarni fanlarga qiyoslab solishtirib kitobini taqdimot qilsalar, kitoblarga bo’lgan mehr yanada oshadi. Bunga misol qilib jahon adabiyotiga yuzlansak (7- sinf darsligidagi Ernest Seton-Tomsonni bosib o’tgan yillarini va u o’zi sevib o’qimoqchi bo’lgan kitobini qay yo’l bilan bo’lsa ham qo’lga kiritish maqsadida mehnat qiladi, intiladi, izlanadi, bularni darliklarga bog’lasak Texnalogiya fani, Boilogiya faniga Iqtisod bilim asoslari faniga bog’lash mumkin.

O’zek adabyotining buyuk nomoyondasi Said Ahmadning “UfQ” romanidagi parcha ya’ni “Tursunboyning boshdan kechiran qiyinchiliklaridan qiynalib ketib o’zgarsa-da uning ko’zlari o’zgarmaydi” shuni Zoolologiya fanida aytib bolarani qiziqtirsa ,yoki bo’lmasa O’tkir Hoshimovning “Ikki eshik orasi asarida “shinni oqizib uning lavlagilari kalladay –kalladay bo’lgani ”Biologiya fanida aytib o’tsa va hokazo…

Hozirgi kundagi darsliklarda va bolalar adabiyotlarida yosh bolarga xos she’rlar, hikoyalar, ertaklar bolalar shoirlarining bola tilidan yozilgan haqchil asarlari kam uchramoqda. Biz sevib o’qigan Anvar Obidjon , Po’lat Mo’min, Xudoyberdi To’xtaboyevning bolalarga xos haqqoniy asarlaridan foydalanilsa va undagi rangli suratlarning kamligi ustida ishlansa, jajji kitobxonlarni fikrlashlari , tasavvur olami kengayib boradi. Darsliklardan foydalanuvchi fan o’qituvchilari badiiy adabiyotlar bilan dars davomida yoshlarga o’rgatsalar , hayotiy tarzda ma’lumot berib borsalar ishonarli dalil sifatida esda qolish ijobiy bo’lar edi. O’quvchilar bunday to’liq ma’lumot olish maqsadida maktab kutubxonalaridan , Axborot -resurs markazlaridan, internet tarmoqlaridan izlanib, foydalanishadi va kitobxon qatnovlar soni yanada ko’payadi. Fan o’qituvchilarning taqdimotiga asosan kitobxonda kitob mutolaasiga bo’lgan mehri yanada oshadi. Fan o’qituvchilarinig yillik ish rejalariga mavzulariga qo’shimcha reja asosida kiritilsa, maqsadga muovfiq bo’lar edi.

Kitobxonlikka talab kuchli bo’lsa-yu kutubxonalar talabiga javob bermansa- chi? Aytishadi-ku! “Bejirim kiyim ichida qanchalik xunuk inson bo’lmasin , unga odamlar baribir qaramaydi. Yoki aksi- juldur kiyim ichida qanchalik go’zal inson bo’lmasin odamlar qiyo boqmaydi”. Bu bilan tashqi ko’rinish ham alohida ahamiyat kasb etadi. Bu o’xshatishdan maqsad hozirgi kunda maktablardagi kutubxonalarning holati va joylashuvidagi muammolar uchrab turibdi .

Kutubxonalarning kitob fondiga boy bo’la turib, uning joylashish tartibi noo’rin bo’lsa foydalanuvchi kitobxon uchun noqulayliklarga olib keladi. Albatta bejizga “Kubxona Nurxona” deb aytimagan . Kutubxonalar hozirgi kungi talab darajasida jihozlangan axborot texnalogiyalari bilan taminlangan bo’lsa ,zamon talabiga javob bersa ,bunday kutubxonalardan kelajak yosh avlod

,kitobxonlar ma’naviv bilim va ko’nikmalrga ega bo’ladi.

Xulosa o’rnida shuni aytish kerakki , kungil mulki hisoblangan kitobdan unumli foydalansak, uni kundalik hamrohimizga aylantirsak , jamiyatda , oilada kitobsevarlar safini kengaytirsak, oramizda hayotga muhabbat ko’zi bilan qarydigan, yaxshi -yomonni farqlay oladigan, Vatan uchun jonini fidi qilishga tayyor Vatanparvar, insonparvar , ma’navyatli,marifatli bir so’z bilan aytganda komil insonlar safi yanada kengayadi.

Zero,biz duyodagi dong’i ketgan Alisher Navoiy , Zahiriddin Muhammad Bobur , Amir Temur Al-Farg’oniy , Ibn Sino kabi buyuk zotlarning avlodlarimiz. Ularga munosib voris bolish bizning burchimizdir.

23
YOSHLAR BILAN ISHLASHDA XORIJIY TAJRIBALARNING AHAMIYATI

Kuzieva Muxayyo Kudratovna

Buxoro muhandislik texnologiya instituti Buyurtmalar portfelini shakllantirish, bitiruvchilarni ishga taqsimlash va monitoring bo'limida Yoshlar bilan ishlash bo'yich muxandis

Davlatimizda iqtidorli yoshlarga e’tibor ta’lim sohasidagi davlat siyosati darajasida ekanligi bejiz emas. Chunki, mazkur pedagogik muammo dunyoning turli mamalkatlarida mazkur masalani tadqiq etishga, iqtidorli yoshlarni tanlash, ularni tarbiyalash va rivojlantirishga doir o‘ziga xos tajriba to‘planganligini alohida qayd etib o‘tish o‘rinlidir. [1].

50. 
    asr boshlarida Amerikada pedagogik-psixologik adabiyotlarda odatdagi tarbiyalanuvchilardan ba’zi bir xususiyatlari bilan farq qiladigan bolalar turli nomlar bilan atalgan. Psixologiya fanlari doktori G. Uilli yuksak qobiliyatlarga ega bolalar uchun “iqtidorli bolalar” atamasini qo‘llashni taklif etgan. Adabiyotlar tahlili Amerikada iqtidorli bolalarni yuqori intellekt va a’lo darajada o‘zlashtiruvchilar deb hisoblashganligini ko‘rsatadi.
    

Yevropa davlatlaridan biri – Germaniyada ham iqtidorli yoshlar bilan ishlashda o‘ziga xos tajriba to‘plangan. Germaniyada iqtidorli yoshlarni aniqlash maxsus metodikalar yordamida

10 – 12 yoshda amalga oshiriladi. Mazkur davlatda iqtidorli yoshlar uchun alohida ixtisoslashtirilgan gimnaziyalarni tashkil etishga katta e’tibor qaratiladi. Masalan, Berlindagi “Anna-Lindh-Schule”da 80 nafar “Yevropa iqtisodining kelajagi” tahsil oladi. [4]. 1988 yilda Germaniyada iqtidorli yoshlar uchun “Nemis maktab akademiyasi” (Deutsche Schuler Akademie) yozgi dasturi ishlab chiqilgan. Har yili mazkur dasturda Germaniyaning turli hududlaridan 90 nafar yuqori iqtidorga ega yoshlar jalb etiladi. 16 kun davomida yuqori malakali mutaxassislar ishtirokida ular bittadan oltitagacha akademik fanlar bilan shug‘ullanishadi. Masalan, 2009 yilda mazkur dastur doirasida yoshlarga “Giperbolik geometriya”, “Molekulyar genetika”, “Biologiya va yuqumli kasalliklar sotsiologiyasi”, “Nevrologiya”, “Jamiyatda avlodlar o‘zaro munosabatlari muammosi”, “Kinofilmlarda musiqa” kabi o‘quv kurslari tashkil etilgan. Akademiyaning bosh maqsadi bolalarning qobiliyatini yanada rivojlantirish uchun intellektual atmeosferani yaratish hamda yuqori intellekt va motivatsiyaga ega tengdoshlari bilan o‘zaro muloqotni tashkil etishdan iborat. [4].

2000 yilda Frankfurtda alohida iste’dod va qobiliyatli bolalar, ota-onalari, o‘qituvchilar va yoshlarga yordam berish maqsadida iqtidorli bolalar uchun Markaz (Hochbegabtenzentrum der Stadt Frankfurt am Main) ochildi. Markazning maqsadiga iqtidorlilikni tashxis etish usullari va natijalari, bolalarni rivojlantirish imkoniyatlari, boshqa muassasalar bilan aloqalar to‘g‘risida ota-onalarni xabardor qilish; ota-onalar uchun bolalar iqtidorliligi bo‘yicha ochiq ma’ruzalar va seminarlar tashkil etish; o‘quv va o‘quv jarayonidan tashqarida iqtidorli bolalar va o‘smirlar uchun tadbirlar, kurslar tashkil etish; maktab o‘qituvchilariga maslahatlar berish; pedagog va ota-onalar uchun maxsus adabiyotlar taqdim etish kabilar kiradi.

Buyuk Britaniyada ham iqtidorli yoshlar bilan ishlashga doir katta amaliy tajriba to‘plangan. Mazkur jarayonga Buyuk Britaniya ta’lim vazirligi, ko‘plab universitetlar, kollejlar va jamoatchilik tashkilotlari faol ishtirok etishadi. Mamlakatda iqtidorli yoshlarga yordam ko‘rsatish Milliy Assosiatsiyasi faoliyat yuritadi, 1982 yildan “Xalqaro iqtidorlilar ta’limi” (Gifted Educational International) maxsus jurnali nashr ettirib kelinadi. [2].

Angliya pedagogikasida ijodiy iqtidorlilikka alohida e’tibor qaratiladi. Britaniyalik mutaxassislarning fikricha, “ijod (kreativlik) – iqtidorlilikning eng muhim unsuri hisoblanadi va iqtidorlilikning barcha turlari ijodiy komponentdan alohida qaralishi mumkin emas” [5; 212-b].

Angliya maktablarida ta’limni tabaqalashtirishning ikkita – ichki va tashqi turi mavjud. Ular o‘zaro uyg‘unlikda o‘quv jarayonining yuqori samaradorligini ta’minlashga xizmat qiladi [3; 6-b]. Tashqi tabaqalash-tirish o‘quv jarayonini tashkil etishning xilma-xil maxsus shakllarida o‘z aksini topadi: test va suhbat asosida qobiliyatlarini darajasi bo‘yicha yoshlarni yo‘nalishga taqsimlash; ta’limning ma’lum bir bosqichida yoshlarni qobiliyati va qiziqishlariga ko‘ra guruhlarga taqsimlash; “aralash” qobiliyatli guruhlarda o‘qitish va hk.

Rossiyada ham iqtidorli yoshlarga ta’lim-tarbiya berishga alohida e’tibor qaratiladi. 2000 yilda mazkur davlat hukumati tomonidan “Iqtidorli bolalar” dasturi qabul qilingan. Mazkur dasturning asosiy maqsadi iqtidorli, iste’dodli yoshlarni aniqlash, ularni har tomonlama qo‘llab-quvvatlash tizimini yaratishdan iborat. Shu bilan bir qatorda, mamlakatning intellektual, ijodiy quvvatlarini rivojlantirish, iqtidorli bolalarni tanlov asosida aniqlash mexanizmlarini vujudga keltirish nazarda tutilgan.

24
Xitoyda iqtidorli yoshlar qoidaga muvofiq ta’limning keyingi bosqichlarini davom ettirishda turli imtiyozlar – davlat stipendiyalari, ishlab chiqarish korxonlari va tashkilotlar tomonidan taqdim etiladigan yordam pullaridan foydalanish imkoniyatiga ega bo‘lishadi. Xitoyda iqtidorli yoshlar uchun maxsus maktablar mavjud emas, biroq universitetlar qoshida ochilgan o‘rta maktablarning imkoniyalaridan samarali foydalaniladi. Har bir universitet qoshida kadrlar va yuqori darajada ta’lim berishni ta’minlaydigan maktablar mavjud. [4].

Koreya Respublikasida ham iqtidorli yoshlarni tarbiyalash va rivojlantirishga katta e’tibor qaratiladi. Iqtdorli yoshlar bilan ishlashning asosiy yo‘nalishi sifatida maxsus maktablarni yaratish va qo‘shimcha ta’limni rivojlantirish muhim ahamiyat kasb etadi. Iqtidorli bolalar uchun Busan shahrida “super maktab” tashkil etilgan. Maktab “Busan Fan akademiyasi” (“Bussan Science Academy”), 2006 yildan “Koreya Fan Akademiyasi” (“Korean Science Academy”) nomini olgan. Mazkur maktab Xitoydagi “super maktablar”dan tubdan farq qiladi. Eng avvalo, u universitetdagi qat’iy tartib-qoidalarni o‘zida aks ettirmaydi, biroq o‘z-o‘zidan “bolalar universiteti” funksiyasini bajaradi. Maktabda iqtidorli yoshlarni tarbiyalash va rivojlantirishga doir metodlar ishlab chiqilgan. Maktabda butun jahonda iqtidorli yoshlar bilan amalga oshirilayotgan ishlarni tahlil etish bilan shug‘ullanadigan “Iqtidor ta’limi va taraqqiyot” (Institute For Gifted Education &Promotion) instituti faoliyat yuritadi. Institut o‘qituvchilarni tayyorlashga doir AQSh, Isroil, Rossiya va Singapurda xalqaro hamkorlik dasturlarini amalga oshiradi. Institut xodimlari Busan shahridagi iqtidorli yoshlar bilan ishlaydigan barcha o‘qituvchilarning malakasini oshirish bilan ham shug‘ullanadi. Barcha kurslarning natijalari muntazam tahlil etib boriladi va qo‘llanma sifatida nashr ettiriladi. Barcha o‘qituvchilar refleksiv tanlovda ishtirok etishadi. Kurslarning samaradorligi asosida o‘qituvchilarning refleksiv imkoniyatlari baholanadi. [5].

Yuqoridagi tahlillardan shularni e’tirof etish mumkinki, mamlakatimizdagi iqtidorli yoshlarning intellektual imkoniyatlarini rivojlangan davlatlar tajribalariga tayangan holda tashkil etish mamlakat taraqqiyotini ta’minlashga mustahkam zamin yaratadi.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 27 iyundagi “Yoshlar – kjagimiz” Davlat dasturi to‘g‘risida”gi PF-5466-son Farmoni. // Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 15.08.2018 y., 07/18/3907/1706-son.
   

2. 
   Габдулхаков В. Ф. Одаренность и ее развитие в условиях взаимо-действия общеобразовательной школы и университета. Учебно-метод. пособие. – Казань: РИЦ «Школа»,
   

2012. – С. 64 –65, 87–88.

3. 
   Образовательные модели и технологии работы с одаренными детьми. / Сост. Башева
   

Е. И. и др.

4. 
   – Красноярск: ККИПКППРО, 2011. – С. 6, 12.
   

5. 
   Рахматова Ф. Иқтидорли ўқувчилар билан ишлаш технологиясини такомиллаштириш. Пед.фан.б/ча (PhD) илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация. СамДУ
   

. 2020 й. 170 б.