Замонавий таълим / современное образование 014, Отабаева Ф

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2014, 3
2. Қайси давлатларда таълимга мўлжалланган 
кўплаб компьютер тизимлари ишлаб чиқилган?
Асосий босқич. Методо логик томон дан 
касбий тайёр гар ликни қўллаб-қувватлаш да 
компьютер воситаларининг ишлаб чиқилиши 
ва қўллани лиши бошидан бошлаб бир-бири 
билан боғлиқ бўлмаган турли соҳаларда ри-
вожлана бошлаган. Биринчи йўналиш дас-
турий ўргатиш ғояларига асосланади. Бунда 
турли фанлар бўйича автоматлаштирилган 
ўргатиш тизимлари (АУТ) ишлаб чиқилади ва 
кўлланилади. АУТга мисол сифатида чет элдаги 
ПЛАТО ёки Россиядаги АОСБ тизимларини кел-
тирсак бўлади. Иккинчи йўналиш, умумтаълим 
ва касбий тайёргарликни компьютерда қўллаш,
инсон фаолиятининг турли соҳаларини компью-
терлаштириш ҳисобланади. Булар қийин ҳисоб-
китобларни амалга оширувчи, математик мо-
деллар асосида жараёнлар ёки объектларнинг 
хусусиятларини ўрганувчи алоҳида дастурлар 
ёки дастур пакетларидир. 
Тестларни бажаринг:
1. Компьютер воситаларининг ишлаб чиқи-
лиши ва қўлланилишидаги биринчи йўналиш 
қандай ўргатиш ғояларига асосланади?
А) илмий; В) назарий; С) дастурий; Д) ақлий.
2. Умумтаълим ва касбий тайёргарликни 
компьютерда қўллаш, инсон фаолиятининг тур-
ли соҳаларини компьютерлаштириш қандай 
дастурлар ёки дастур пакетлари асосида амалга 
оширилади?
А) маълумотларни қайта ишловчи; 
В) ҳисоб-китобларни амалга оширувчи, ма-
тематик моделлар асосида жараёнларнинг ху-
сусиятларини ўрганувчи; 
С) моделлар асосида объектнинг хусусиятла-
рини ўрганувчи;
Д) барчаси тўғри. 
Соҳавий дастурларни ўқитишга мослаштириш 
бўйича ишлар олиб борилган кўплаб дастурлар 
ичидан дидактик ва техник умумлаштириш ури-
нишларининг тизимлилиги билан ажралиб ту-
ради. Ўтган асрнинг 80-йиллари бошидан бош-
лаб таълимни компьютерлаштиришнинг янги 
йуналиши – сунъий заковат соҳасида ишлашга 
асосланган интеллектуал ўргатувчи тизимлар 
(ИУТ) тез ривожлана бошлади. Бошқарилувчи 
ўқиш жараёни модели ИУТнинг муҳим қисми 
ҳисобланади, улар асосида талаба учун махсус 
ўқитиш стратегияси ишлаб чиқилиши мумкин. 
ИУТдаги маълумотлар базалари шакллантирил-
ган билимлардан ташқари, ўрганилаётган соҳа 
учун эксперт билимларига эга бўлишни тақозо 
этади. ИУТни яратиш йўналишидаги ишлар-
нинг келажаги порлоқ кўрингани билан бугунда 
улар лабораториядаги изланишлар даражасида
қолмоқда, бир нечта омадли уринишлар 
бўлгани билан уларни ишлаб чиқариш ҳали 
оммавий тус олгани йўқ. Таълим компьютер 
тизимларида тасвирий тақдимотларнинг ишла-
тилиши нафақат талабага маълумот узатиш тез-
лиги ва тушуниш даражасини оширади, балки 
ўқувчида ҳар қандай соҳа вакили учун муҳим 
бўлган интуиция, касбий сезиш, тасвирли ўйлаш 
каби қобилиятларни ҳам ривожлантиради. 
Компьютер технологиялари бозорларида 
касбий тайёргарликка янада кўпроқ имконият-
лар бера оладиган янгиликлар пайдо бўлмоқда. 
Булар катта ҳажмдаги маълумотни ўзида сақлай 
оладиган CD-ROM компакт дискларига асос-
ланган ташқи оптик эслаб қолиш қурилмалари, 
гиперматнли дастурий воситалар, мульти- ва 
гипермедиа воситалари, виртуал борлиқ тизим-
лари ва бошқалар. Мультимедиали техник воси-
таларга эга бўлган компьютерлар видео ва ау-
дио ахборотларнинг дидактик имкониятларидан 
фойдалана олади. Компьютер имкониятларини 
оширувчи янги техник ва дастурий воситалар-
нинг пайдо бўлиши секин-аста компьютер тех-
нологиялари атамасининг ахборот технология-
лари атамаси билан сиқиб чиқарилишига олиб 
келмоқда. Бу атама остида электрон воситалар 
ёрдамида ахборотни йиғиш, сақлаш, қайта иш-
лаш, тақдим этиш ва ишлатиш жараёнлари ту-
шунилади. 
Саволларга жавоб беринг:
1. Қайси йиллардан бошлаб таълимни 
компьютер лаштириш нинг янги йўналиши – 
сунъий интеллект соҳасида ишлашга асосланган 
интеллектуал ўргатувчи тизимлар (ИУТ) тез ри-
вожлана бошлади?
2. Сизнинг фикрингизча, таълим компьютер 
тизимларида тасвирий такдимотларнинг ишла-
тилиши талабада интуиция, касбий сезиш, тас-
вирли ўйлаш каби қобилиятларни ривожланти-
радими?
3. АУТга мисол сифатида чет эллардаги қайси 
тизимни келтирсак бўлади?
Ўқитувчи жавобларни умумлаштириб, те-
гишли хулоса чиқаради. Талабаларга муро жаат 
қилади ва тўғри жавоблар ҳамда фикрларни 
22
ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАР / ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ТЕХНОЛОГИИ

---