Замонавий ахборот-коммуникация технологияларининг кундалик ҳаётимиздаги ўрни

Биринчи, физикавий поғонада узатиш мухити билан интерфейс амалга оширилади ва алоқа линияси бўйича кадрларни битма-бит узатилиши

• Биринчи, физикавий поғонада узатиш мухити билан интерфейс амалга оширилади ва алоқа линияси бўйича кадрларни битма-бит узатилиши

Канал поғонаси	Тармоқ поғонаси	Транспорт поғонаси	Сеанс поғонаси	Маълумотларни тақдим этиш поғонаси	Илова поғонаси
Ethernet Token ring FDDI HDLC GVRP PPP, PPTP, L2TP ATM xDSL	ICMP IPv4, IPv6 IPX ARP	SPX TCP UDP SCTP RDP RUDP RTCP	SSL NetBIOS	ASN.1 XML-RPC TDI XOR SNMP FTP Telnet SMTP NCP	binkp DHCP FTP Finger DNS HTTP, HTTPS IMAP IRC XMPP LDAP NNTP POP3 SSH SMTP SIP

OSI модели

• ISO - International Standards Organization – Халқаро стандартлар ташкилоти
• OSI - Open Systems Interconnection – Очиқ тизимларнинг ўзаро мулоқоти

OSI моделига мисол

OSI моделига мисол

TCP/IP-стеки (модели)

• Интернет поғона
• Internet Layer

• Транспорт поғона
• Transport Layer

• Амалий поғона
• Application Layer

• Тармоқ интерфейси поғонаси
• Network interface

• HTTP/FTP, SMTP

• TCP/UDP

• IP

• ARP

• Ethernet

• TCP/IP - (Transmission Control Protocol/Internet Protocol)

OSI vs TCP/IP

OSI	TCP/IP
Амалий поғона	Амалий поғона TELNET, FTP, SMTP, POP3, SNMP, NNTP, DNS,NIS, NFS, HTTP, ...
Тақдимот поғона
Сеанс поғона
Транспорт поғона	Транспорт поғона　 TCP , UDP , ...
Тармоқ поғона	Интернет поғона　  IP , ICMP, ARP, RARP, ...
Канал поғона	Канал поғонаси FDDI, Ethernet, ISDN, X.25,...
Физик поғона

TCP/IP да адреслаш

Физик топология

• Физик топология

Mантиқий топология

• Мантиқий топология

Клиент-Сервер ва Рer to Peer архитектураларининг афзаллик ва камчиликлари

Клиент-сервер	Peer to Peer
Доимий фаол тармоқ хисобланади (афз)	Ҳар доим ёки ҳеч қачон фаол бўлмаслиги мумкин (кам)
Ишончлилиги юқори (афз)	Ишончлилиги паст (кам)
Ахборот хавфсизлиги юқори (афз)	Ахборот хавфсизлиги паст (кам)
Қиммат ва мураккаб архитектура (кам)	Арзон ва осон архитектура (афз)
Тармоқни кенгайтириш учун қўшимча қурилма талаб этилади (кам)	Тармоқни кенгайтириш учун қўшимча қурилма талаб этилмайди (афз)
Марказий хотира қурилмасига эга (афз)	Марказий хотира қурилмасига эга эмас (кам)
Ўтказувчанлик қобилияти юқори (афз)	Ўтказувчанлик қобилияти паст (кам)

IPv4 протоколи

• IP - Интернет протокол тармоқ поғонасида TCP/IP протоколлари орқали фойдаланилган узатиш механизмидир.
• Бу протокол 32 битли адресни изоҳлайди.
• 255.255.255.255
• 232 = 4 294 967 296

• IPv6 протоколи

• IP - Интернет протокол тармоқ поғонасида TCP/IP протоколлари орқали фойдаланилган узатиш механизмидир.
• Бу протокол 128 битли адресни изоҳлайди.
• 2128 = 3,4028236692093846346337460743177e+38

FTP протоколи

• FTP бир хостдан иккинчисига файллар нусхасини кўчириб ўтқазиш учун TCP/IP томонидан таъминланадиган стандарт механизм ҳисобланади. Бу протокол хостлар ўртасида икки хил алоқа ўрнатилишини амалга оширади: буйруқлар (21/TCP) va маълумотларни (20/TCP) узатиш.
• FTP клиент асосан 3 та компонентадан ташкил топади: фойдаланувчи интерфейси, клиент бошқаруви ва клиент маълумот узатиш жараёни. FTP сервер эса 2 та компонент: сервер бошқаруви ва сервер маълумотлар узатиш жараёни.

• Transmission Control Protocol (TCP)
• (узатишни бошқариш протоколи) —интернет асосий тармоқ протоколларидан бири бўлиб, TCP/IP тармоқларида маълумотларни узатишни бошқаришга мўлжалланган. OSI моделининг транспорт поғонаси вазифасини бажаради.

• UDP (User Datagram Protocol — фойдаланувчи датаграммаси протоколи) — IP боғланиш қилмасдан тармоқ орқали маълумот жўнатиш транспорт протоколи. OSI модели транспорт поғонасининг энг оддий протоколи ҳисобланади. TCP дан фарқли равишда у жўнатилган маълумотларни етиб боришини таъминлаб бермайди.
• HTTP (HyperText Transfer Protocol — “гиперматн” жўнатиш протоколи) — маълумотларни узатиш илова поғонадаги протоколи. HTTP “клиент-сервер” технологиясига асосланган, яъни уланган ва сўров жўнатган клиентларга жавоб беради. Ушбу протокол асосан TCP протоколининг 80 портида ишлайди

• FTP (File Transfer Protocol — файлларни жўнатиш протоколи) — компьютер тармоқларида файлларни жўнатиш протоколи. FTP серверга боғланиб папкалар рўйхатини кўриш ва файлларни серверга юклаш ва сервердан кўчириб олиш имкониятини беради. Булардан ташқари серверлар ўртасида файл алмашиш имкониятини беради. Бу протокол орқали боғланиш 21 порт орқали бажарилади.
• HTTPS (Hypertext Transfer Protocol Secure) — HTTP протоколининг кенгайтирилгани бўлиб, маълумотларни шифрлаб узатиш учун қўлланилади. Жўнатилаётган маълумотлар, SSL ёки TSL криптографик протоколлари билан сиқилган ҳолда жўнатилади. http дан фарқли равишда HTTPS TCP нинг 443 порти ишлатилади

• Short message peer-to-peer protocol (SMPP) – SMS сервер клиентлари орасида алоқа учун протокол. SMS ва USSD хабарларни жўнатиш учун мўлжалланган. Протокол алмашишда PDU (protocol data units, протоколнинг маълумот пакетлари) га асосланган бўлиб, OSI нинг 4 чи поғонасида жўнатилади. Узатиш самарадорлигини ошириш учун PDU нинг бинар кўриниши мавжуд. Пакетлар алмашуви синхрон кўринишда яъни сўровни жўнатгандан кейин жавоб қайтганга қадар пакетлар алмашуви тўхтатилади, ҳамда асинхрон кўринишда яъни сўровлар тўхтовсиз жўнатилади, жавобларга ишлов бериш эса унинг қайтишига қараб бажарилади.
• SMTP (Simple Mail Transfer Protocol — почта жўнатиш оддий протоколи) бу электрон почтани TCP/IP тармоқларида жўнатиш учун мўлжалланган тармоқ протоколи.
• ESMTP (Extended SMTP) — кенгайтирилган SMTP. Ҳозирги вақтда SMTP протоколи деганда ушбу протокол тушунилади.
• POP3 (Post Office Protocol Version 3 — почта бўлими протоколи, 3 чи версия) почта клиенти-дастурида ишлатилиб, сервердан электрон почта хабарларини олиш учун ишлатилади. Одатда SMTP протоколи билан жуфтликда ишлатилади

• IMAP (Internet Message Access Protocol — «интернет электрон почтага уланиш протоколи») — электрон почтага кириш учун амалий поғонадаги протокол. POP3 протоколи ўхшаш бўлиб, кирувчи хатлар билан ишлашни таъминлайди. Бундан ташқари калит сўзга асосланган ҳолда қидирувни хам бажарса бўлади.
• SIP (Session Initiation Protocol — сеанс ўрнатиш учун протокол) — фойдаланувчи интернет-сеансини ўрнатиш ва ўчириш учун стандарт бўлиб, мультимедиали маълумотларни алмашишни хам таъминлайди, яъни аудио-видео конференция, тезкор хабар хамда онлайн ўйинлар. SIP асосан овозли хамда видео чақирувларни ўрнатиш учун ишлатилади.

URI – Uniform Resource Identifiers

• - URL – Uniform Resource Locators
• - URN – Uniform Resource Names

URL – Uniform Resource Locators

• http://example.org/wiki/Main_Page
• https://www.un.org/en/documents/udhr/
• http://www.ietf.org/rfc/rfc3986.txt
• http://www.powells.com/cgibin/biblio?inkey=62-1565928709-0

URN – Uniform Resource Names

• urn:isbn:0-486-27557-4