Zamburug’lar dunyosi

Ichki mikoriza ko’pincha o’t o’simliklarda uchraydi. Ammo uning simbioz hayot kechirishdagi roli haqida ma’lumotlar yetarli emas.

Ba’zi bir zamburug’lar parazit organizmlar sifatida o’simlik va hayvonlarda har xil kasalliklarni keltirib chiqaradi. Iste’mol qilinadigan zamburug’lar ozuqa ahamiyatiga ega. Zamburug’larning ba’zi turlaridan antibiotiklar va vitaminlar olishda, shuningdek, achitqilardan turmushda kcng foydalaniladi.

Lishayniklar. Lishayniklar tirik organizmlarning o’ziga xos guruhi bo’lib, zamburug’lar va suv o’tlarning simbioz hayot kechirishidan yuzaga kelgan o’simliklardir (17-rasm).

• Lishayniklarning 26 000 ga yaqin turi ma’lum. Lishayniklarning tanasi, ranggi va shakli har xil. Lishayniklar sporalar yordami bilan shuningdek vegiltatib yo’l bilan ko’payadigan avtotrof organizmlardir. Vegetativ ko’payish lishaynik tallomida hosil boiadigan o’simtalar va ularning qulay sharoitga tushib rivojlanishi bilan boradi. Lishayniklar tashqi ko’rinishiga ko’ra uchta turga bo’linadi (18-rasm): 1. Yopishqoq; 2. Bargsimon; 3. Butasimon.
• Lishayniklar barcha joylarda o’sadigan o’simliklar bo’lib, tabiatda juda keng tarqalgan. Ular boshqa o’simliklar yashay olmaydigan sharoitda ham uchraydi. Lishayniklar tosh va qoyalarda. Cho’1 va dashtlarda, daraxt va buta po’stloqlarida o’sadi.
• Lishayniklar tundra va o’rmon tundrada keng tarqalgan. Ulardan (Kladonia turkumi) shimol bug’ulari uchun oziqa sifatida foydalaniladi. Unimsiz joylarda yashovchi lishayniklar boshqa o’simliklar ham jamoasini shakllanishiga imkon yaratadi. Lishayniklar substratdan va atrof-muhitdan turli kimyoviy elementlarni, shu jumladan radioaktiv moddalarni ham to’plash xususiyatiga ega. Toza havoni talab etuvchi lishayniklardan atmosfera havosining ifloslanganlik darajasini aniqlashda indikator sifatida foydalanish mumkin.
• Ba’zi bir lishayniklar to’qimachilikda bo’yoq sifatida, tibbiyotda va atir-upa sanoatida ishlatiladi. Shuningdek, o’rmonlarda ayniqsa, qarag’ayzorlarda va daraxt kesilgan maydonlarda lishayniklar yaxlit qoplam hosil qiladi. Bunda kladoniyaning (Cladonia) bir necha turlari qatnashadi. Daraxt po’stlog’ida soqolli usneya (Usneya barbata), tasmasimon everniya(Evernia prunastri) lar yashil-sarg’ish hamda tillarang — Xantoria parientina sariq qoplam hosil qiladi.

• Lishayniklarning kimyoviy tarkibi ham birmuncha murakkab. Ularda xitin moddasi, lishaynik kraxmali deb ataladigan lixenin, disaxaridlardan saxaroza, turli fermentlar masalan: amilaza, ko’plab aminokislotalar, vitaminlardan esa C, B6, B12 kabilar uchraydi.
• Lishayniklarning kishilar hayotidagi ahamiyati katta. Ular shimol bug’ulari uchun em-xashak sifatida ishlatiladi. Lishayniklardan ajratib olingan ckstarktlar atir-upa mahsulotlariga, kosmetika mahsulotlariga o’ziga xos hid berish uchun foydalaniladi. Cho’llarda uchraydigan lishaynik – manna iste’mol qilinadi. Ular unumsiz choilarda, qoya toshlarda paydo bo’lib, tog’ jinslarining yemirilishiga yordam beradi. Lishayniklar qurib qolganidan keyin chirib chirindi hosil qiladi. Yemirilgan tog’ jinslari va shu chirindidan yupqa tuproq qatlami hosil bo’ladi.