Zamanagóy súwretke alıw quralları. Aktiv hám passiv aralıqtan zondlash

III. Aralıqtan zondlaw geometriyası, mikroto'lqınlı hám lidar aralıqtan zondlaw
Bul temanıń basında eskertip ótilgeni sıyaqlı aralıqtan zondlash ásbapları mólsherlengen suwretti kóriw ushın túrli platformalarga ornatıladı. Mısalı jerge ornatılǵan arnawlı apparatlar yamasa samolyotlar platforma retinde isletiledi. Jasalma joldaslar házirgi kúnde kóp qollanilayotgan hám úlken kólem degi aralıqtan zondlash suwretleri menen támiyinlep atırǵan platformalar esaplanadı. Jer maydanın aralıqtan zondlashda jasalma joldaslardıń bir neshe bólek qásiyetleri bar. Jasalma joldas orbitasi. Jasalma joldastıń keńislikgi jolı (háreketleniw otıw jayı) onıń orbitasi dep ataladı. Jasalma joldas háreketlenetuǵın tegislik orbita tegisligi dep ataladı. Ekvatordan shólkemlesken orbita tegisligi ekvator tegisligi dep ataladı (3. 12. Súwret). Jasalma joldastıń orbita tegisligi hám jerdiń ekvator tegisligi arasındaǵı múyesh orbitaning iyiwi dep ataladı. Ekvator orbita tegisliginiń iyiwi. Iyiw ga teń bolsa jasalma joldas polyus ústinen ótedi; bulmandıń orayı, arqa hám qubla polyus orbita tegisliginde jatadı. Bul bolsa polyar orbita dep ataladı. hám aralıqta iyiwge iye bolǵan orbita tegislikleri og'gan orbitalar dep ataladı. Eger iyiw ga jaqın bolsa polyar -jaqın orbita dep ataladı. Kópshilik jasalma joldaslar yerni aylanıwı (batıstan -shıǵısqa ) menen baylanıslı halda arqa -qubla orbitadan ótedi, bul bolsa málim bir waqıt ishinde jerdiń úlken bólegin iyelew múmkinshiligin beredi. Jasalma joldas orbitalari olar alıp juretuǵın sensorlardıń wazıypası hám múmkinshiligine maslastırılǵan. Orbita tańlaw, onıń bálentligi (jer maydanınan bálentligi), baǵdarı hám jerge salıstırǵanda aylanıwına qaray parıq etedi. Sol sebepli, jasalma joldaslar orbitalari málim bir me'zonlar tiykarında jaratılǵan.

5. Súwret. (a) Hár qıylı orbitalar, (b) quyash -sinxronli bolmaǵan orbita, (c) quyash -sinxronli orbita.
Jasalma joldastıń orbita dáwiri (T) tómendegi formula arqalı esaplanadı (Keplerning úshinshi nızamınan alınǵan Nyuton formulası ):

Bul jerde,
Yerning radiusi ( ) + Yer yuzasiga nisbatan sun’iy yo’ldoshning orbita balandligi

massasi (Yer)
Mısalı, jasalma joldastıń orbita bálentligi 817 km, ol jaǵdayda. Bul esaplaw IRS-1 C orbitasiga tiyisli. Bunnan kelip shıǵadıki, jasalma joldas orbitasining bálentligi ózgeriwi menen orbitani aylanıp shıǵıw waqıtı da ózgeredi, orbita dáwiri uzayadi. Jasalma joldas orbitasi oǵan bolǵan tásirinler hám túrli sebeplerge kóre ózgeriwshen boladı. Orbitalar anıq sheńber kórinishiga iye emes, sol sebepli olar sheńberge-jaqın dep júritiledi. Orbita dáwiri waqıtı - waqıtı menen ózgerip turadı. Sol sebepli ámeliyatda ortasha orbita dáwiri esapqa alınadı. IRC-1 C jasalma joldasiniń yerni tolıq bir ret aylanıp shıǵıwı ushın ketetuǵın ortasha waqıt (orbita dáwiri) 101. 35 minuta bolıp bir kúnde 14 orbitani basıp ótedi. Jer 24 saat dawamında 341 orbita menen oralǵan. Jasalma joldaslar waqıtı -waqıtı menen óz orbitalarini dúzetilishini talap etedi. Oǵan orbitada waqtında atmosferik tartılıw hám basqa kúshler tásir etedi, sol sebepli olar baslanǵısh orbita jolınan iyiwi múmkin. Jasalma joldaslardıń túp orbitasini saqlanıwın támiyinlew maqsetinde jerdegi qadaǵalaw orayı onıń tuwrı orbita jolına qaytıwın buyrıqlar arqalı qadaǵalaw etip turadı. Tómendegi orbita túrleri aralıqtan zondlash maqsetlerinde eń kóp qollanıladı : Qutbli, yamasa jaqın qutbli, orbita. Bul hám aradaǵı iyiw múyeshine hám tolıq jer sharın baqlaw múmkinshiligine iye bolǵan orbita. Jasalma joldas 600-800 kilometr biyikliktegi orbitada jaylastırılǵan. Quyash -sinxronli orbita. Bul orbita sonday saylanǵanki jasalma joldaslar mudam birdey jergilikli quyash waqıtı ústinen ótedi. Kópshilik quyash -sinxronli orbitalar ekvatordı azanda 10 :30 larda kesip ótedi. Bul waqıtta quyash múyeshi tómen hám maydan rel'yefi sayalar nátiyjesinde kórsetiledi. Quyash -sinxronli orbitalar jasalma joldaslarǵa 24 saat dawamında eki anıq belgilengen waqıtta suwretke alıw múmkinshiligin beredi: biri kunduz, ekinshisi bolsa tunda. Jaqın polyus penenquyash -sinxronli jasalma joldaslarǵa Landsat, SPOT hám IRS penenlar kiredi. Geostatsionar orbita. Ekvator sızıǵınıń ústinen 36 000 km biyiklikte jaylasqan (iyiw múyeshi ) jasalma joldaslar názerde tutıladı. Bul aralıqta orbita aylanıw dáwiri jerdiń aylanıw dáwiri menen teń boladı. Bunda jasalma joldas jerge salıstırǵanda ózgermeytuǵın aralıqta jaylasqan. Geostatsionar orbitalar meteorologik hám telekommunikatsiya maqsetleri ushın mólsherlengen jasalma joldaslarda paydalanıladı. Búgingi kúndegi meteorologik hawa rayı jasalma joldaslar sistemasında geostatsionar jasalma joldaslar hám polyar orbitalar kombinatsiyasınan paydalanıladı. Geostatsionar jasalma joldaslar dawamıy kórinish, polyar orbitalar bolsa joqarı múmkinshilikti támiyinleydi. Keńislikdegi sensorlar maǵlıwmatları analiz etiliwi hám qayta isleniwi ushın jerge túsiriliwi kerek. Aldınǵı ayırım keńislikdegi sistemalarda plyonka kartrijlari isletilingen hám olar jerdegi belgilendan jayǵa taslanǵan. Házirgi waqıtta, barlıq yerni gúzetshi jasalma joldaslar maǵlıwmattı jerge baylanısıw (downlink) jasalma joldas baylanıs texnologiyasınan paydalanadı. Alınǵan maǵlıwmat jerdegi qabıl etiwshi stansiyaǵa jónetiledi yamasa baylanıs daǵı jasalma joldasqa jerdegi qabıl etiwshi antenaga bólew ushın jónetiledi. Egerde jasalma joldas qabıl etiwshi stansiyadan uzaq aralıqta jaylasqan bolsa maǵlıwmat waqtınsha jasalma joldastıń jazıp alıwshı lintasiga jazıp alınadı hám keyinirek jerge uzatıladı. Qabıl etiwshilerdiń jetilisken forması kishi apparatlar bolıp tabıladı, (kishi antena hám jeke kompyuterden shólkemlesken) olar suwretli maǵlıwmatlardı jergilikli qabıllaw ushın mólsherlengen.