Zahiriddin muxammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti toirjanov elyor isaqovich

1.2. Yangi davr gimnastikasi 
Y.A.Komenskiyning 
asarlari 
va 
uning 
didaktik 
tamoyillari tizimi XVIII asr pedagogika klassiklari Jan Jak Russo 
(1712-1778) 
va 
ayniqsa, 
Pestalotssi 
(1746-1827) 
dunyoqarashlarinitig  taraqqiyotiga  yordam  berdi.  В  ularning 
jismoniy  tarbiya  sohasidagi  xizmatlari  shundan  iboratki,  ular 
gimnastikaning  chinakam  tiklanishiga  turtki  berishdi.  Russo 
jismoniy  mashqlar  inson  tanasini  mustahkamlaydi  va  toblaydi, 
kuch  va  harakat  sifatlarining  rivojlanishi  uchun  kerakli  sharoit 
yaratib  beradi,  hayotda  uchraydigan  qiyinchiliklarni  yengish 
uchun  tayyorlaydi,  aqliy  va  jismoniy  kamol  topishga  hamda 
salomatlikni mustahkamlashga yordam beradi, deb hisoblagan. 
Pestalotssi  bolalarda  mavjud  bo’lgan  kuch  va  jismoniy 
sifatlarni  mashq  orqali  rivojlantirishni  jismoniy  tarbiyaning 
asosiy  maqsadi,  deb  bilgan.  Ufikrlash  va  harakat  qilish 
qobiliyatini  rivojlantirishni  keyingi  o’ringa  qo’yish  muhim,  deb 
hisoblagan.  Buninig  uchun  bo’g’inlardagi  eng  oddiy  harakatlar  - 
eng  yaxshi  mashqlar  bo’ladi,  chunki  har  qanday  murakkab 
harakat  ana  shunday  oddiy  harakatlardan  tarkib  topadi,  deb 

---

7 
 
aytadi,  Bo’g’in  gimnastikasi  esa  harakatli  o’yinlar  va  qo’l 
mehnati  o’rnini  bosib  borishi  kerak  boladi,  deb  ta’kidlaydi. 
Albatta,  bu  bilan  u  bo’g’in  mashqlarining  ahamiyatiga  haddan 
tashqari  yuqori  baho  berib  yuborgan  edi,  shunga  qaramay,  u 
ishlab  chiqqan  tahliliy  uslub  o’sha  zamon  gimnastikasi  uchun 
muhim  ahamiyat  kasb  etgan  va  keng  qo’llanilgan.  Pestalotssi  - 
gimnastika nazariyasi va usiubiyatining asoschilaridan biri, uning 
«bo’g’in 
harakatlari» 
esa 
hozirgi 
erkin 
mashqlarning 
namunasidir. 
Russo,  Pestalotssi  va  boshqa  o’z  zamonasi  demokratik 
pedagogika  arboblarining  ilg’or  g’oyalari  G’arbiy  Yevropa 
mamlakatlarining 
burjua 
ziyolilari 
tomonidan 
qo’llab-
quvvatlanar  edi.  Bu  sohada  amaliy  ishlar  ilk  bor  Germaniyada 
boshlandi.  XVIII  asrning  70-yillarida  ayrim  shaharlarda  yangi 
turdagi  maktablar  -  filantropinlar  tuzila  boshlandi.  Bu 
maktablarda nemis milliy gimnastikasi yuzaga kela boshladi. 
Fit 
(1763-1836) 
va 
Guts-Mutslar 
(1759-1839) 
filantropinlardagi  gimnastikaning  eng  mashhur  rahbarlari  edi. 
Ular  o’zlariga  ma’lum  bo’lgan  jismoniy  mashqlarning 
hammasidan  foydalanishgan.  Fit  uchjildli  asarida  gimnastika 
haqidagi nazariy va amaliy ma’lumotlarni bayon qilib bergan, Bu 
mashg’ulotlardan maqsad - salomatlikni mustahkamlash, kuch va 
harakat 
tezligini 
rivojlantirish, 
qaddi-qomatning 
chiroyli 
bo’lishiga 
erishish, 
aqliyrivojlanish 
va 
ruhiy 
faoliyatga 
ko’maklashishdir,  deb  hisoblardi.  Fit  o’z  asarida  bir  qancha 
qimmatli  uslubiy  ko’rsatmalar  beradiki,  ular  hanuzgacha  o’z 
ahamiyatini  yo’qotmagan  (bular  mashqlarning  ketma-ketligi, 
yengil  mashqlardan  asta-sekin  qiyinlariga  o’ta  borish  haqidagi, 
o’quvchilarning faolligi, mashg’ulotga boigan qiziqishi, ularning 
shaxsiy  xususiyatlarini  hisobga  olish  va  boshqalar  to’g’risidagi 
ko’rsatmalardir). 
Guts-Muts  ko’pginu  gimnastika  mashqlari,  jumladan, 

---

8 
 
gimnastika  jihozlarida  bajariladigan  mashqlar  texnikasini  ishlab 
chiqdi. Ushbu mashqlarda harakat shakliga katta ahamiyat berad i. 
Guts-Mutsning  «O’smirlar  uchun  gimnastika»  kitobi  bir  qancha 
mamlakatlarda  keng  tarqalib,  gimnastikaning  kasbiy-amaliy  va 
sport  turi  sifatida  taraqqiy  etishiga  katta  turtki  bo’ldi.  Kitobda 
yakkacho’p,  qo’shpoya  vahalqada  bajariladigan  ko’pgina 
mashqlar  tasvirlangan  edi.  Kitobda  mashg’ulotlar  jarayonida 
o’qmchilarning 
o’zaro 
musobaqalashuvi 
rag’batlantirilib, 
mashqlarning ijro etilishi aniq bo’lishiga qo’yiladigan talablarga 
e’tibor berilgan. 
XVIIIasr 
oxirlariga 
kelib, 
hozirgi 
zamon 
gimnastikasining nazariy asoslari namoyon bo’la boshladi.