Z. T. Rajamurodov, B. M. Bozorov, A. I. Rajabov, D. G‘. Hayitov

Nervli va gumoralli boshqaruvchi mexanizmlar

Gumoralli yoki suyuqliklar bilan boshqarilish. Ko’p hujayrali organizmlar hujayralari orasidagi o’zaro aloqani birinchi eng qadimgi shakli – organizm suyuqliklariga tushuvchi moddalar almashinuvining mahsulotlari ishtirokidagi kimyoviy o’zaro aloqasidir. Moddalar almashinuvining bunday mahsulotlarga yoki metabolitlarga oqsillarning parchalinishi mahsulotlari, karbonat angidrid gazi va boshqalar kiradi. Bu ta’sirni suyuqliklar orqali berilishi, korrelyasiyani gumoralli mexanizmini yoki organlar orasidagi bog’liqlikni ta’minlaydi.

Suyuqliklar bilan bog’lanish quyidagi xususiyatlari bilan xarakterlanadi. Birinchidan gavdadagi qon yoki boshqa suyuqliklarga tushuvchi kimyoviy moddalarning harakatlanishida aniq manzilgoh yo’q; uning ta’siri ma’lum joy uchun chegaralanmagan, shu sababli bu kimyoviy modda barcha organ va to’qimalarga ta’sir ko’rsatishi mumkin. ikkinchidan, kimyoviy moddalar nisbatan sekin tarqaladi. Nihoyat uchinchidan u juda kam miqdorda ta’sir ko’rsatadi va odatda tez parchalanadi yoki organizmdan chiqariladi. Gumoral bog’liqlik hayvonot dunyosi va o’simliklar dunyosi uchun umumiydir.

Nervli-gumoralli boshqarilish. Hayvonot dunyosi rivojlanishini ma’lum bosqichlarida asab tizimining yuzaga kelishi bilan yangi bog’lanish va boshqarishning asabli (nerv) shakli hosil bo’ldi.O’zining rivojlanishi bilan hayvon organizmi qanchalik yuqori bo’lsa, asab tizimi orqali organlarning o’zaro aloqasini ta’minlashda reflektor aloqasi deb yuritiluvchi tizimning roli shuncha yuqoridir.