Z. T. Nishanova, N. G. Kamilova, D. U. Abdullayeva, M. X. Xolnazarova

22.4.  Shaxs  tarbiyasida  madaniyat

Yoshlarni hamjihat jamoa  qilib jipslashtirishda  avlod-ajdodla- 

rimiz,  ota-bobolarimiz meros qilib qoldirgan bilimlarni egallash, 

san’atimizning,  madaniyatimizning  sirlarini  o‘rganish,  o‘zbek 

xalqining  ajoyib  an’analaridan foydalanish hamda ularni yoshlar 

ongiga singdirish katta ahamiyatga  egadir.

0

‘smirlik davridan boshlab  shaxs shakllanishiga  ommaviy  ax­

borot  vositalari  va  madaniyat  ko‘proq  ta’sir  ko'rsata  boshlaydi. 

0

‘smirlik va ilk o‘spirinlik davrida oila va maktab ta’siriga nisba­

tan ommaviy axborot vositalarining ta’sirini boshqarish qiyin.  Le­

kin shunga qaramay tarbiyaviy ta’sirni maqsadli boshqarish uchun 

ma’lum  imkoniyatlar mavjud.  Bu  imkoniyatlar  ommaviy  axborot 

vositalaridagi axborotlarni tanlashga yordamlashish,  radio va tele- 

ko‘rsatuvlar mazmuni va ularni sharhlash bilan bog‘liqdir. 

0

‘smir­

lik  davridan  boshlab  kattalar  uchun  mo‘ljallangan  gazeta  va jur- 

nallarga qiziqa boshalaydi. Agar bu jarayon boshqarilmasa, doimiy 

emaslik,  tasodifiylik ta’sirida o‘qishga qiziqish so‘nishi  mumkin.

Bolalarga  ta’sir  etadigan  ommaviy  axborot  vositalarini  bosh­

qarish haqida gapirganda zamonaviy axborot va madaniyat  man- 

balari bilan  munosabatga kirishishni  sun’iy  cheklash haqida  so‘z 

ketadi.  Bunda bolalarda ijtimoiy qarashlar va madaniyat,  ma’lum 

estetik  didni  shakllantirish  lozim.  Bolaning  atrofidagi  kattalar, 

ota-onalar,  oilaning  boshqa  a’zolari  unga  katta  yordam  ko‘rsa- 

tishlari mumkin.  Ularning har biri har kuni nimadir o‘qiydi,  es- 

■

  hitadi,  ko‘radi,  o‘smirga nimadir o‘qishni tavsiya etishi  mumkin.

521

---

Ijtimoiy,  siyosiy,  iqtisodiy  va  madaniy  voqealarni  oilada  va 

maktabda  doimiy  va  o‘zaro  bolishi  va  buni  kattalar  bolalar­

ga  tushuntirishi  zarur.  Bu  doimiylik  va  tizimlilik  bilan  nafaqat 

ota-onalar  va  o'qituvchilar,  balki  bolalarning  o‘zi  ham  shug‘ul- 

lanishi  lozim.  Shundagina  bolalarda  ommaviy  axborot  vosita­

lari  va  madaniyatga  murojaat  qilish  ehtiyoji  paydo  bo‘ladi,  tu- 

shunishga  tayyorlik  (ustanovka),  bilish,  eshitganini,  o‘qiganini, 

ko‘rganini eslab qolish,  ma’lumotlarni idrok qilishda tanlovchan- 

lik didi shakllanadi.  Ota-onalar va o‘qituvchilar bolaga nimanidir 

o'qishni  tavsiya  qilganida  ommaviy  axborot  vositalarining  shaxs 

rivojlanishiga tarbiyaviy ta’sirini doimo yodda tutish lozim.

Ommaviy  madaniyat  va  moda  ham  bolalarga  chuqur  tarbi­

yaviy  ta’sir  ko‘rsatadigandek  tuyuladi.  Lekin  bunday  qiziqishlar 

vaqtinchalik  va  yuzaki bolib,  vaqt  o‘tishi  bilan  o‘tib  ketadi.  Le­

kin bunda bolalarning vaqtinchalik qiziqishlari emas,  balki ular­

ning  uzoq  vaqt  ta’sir  etuvchi  oqibatlaridan  xavotirlanish  kerak, 

ya’ni  o'smir  va  o‘spirinlarni  shaxsiy  rivojlanishning jiddiy  man- 

balaridan uzoq vaqt chalg'itishidan xavotirlanish zarur.

Ommaviy  madaniyat  va  modaning  vaqtinchaligi  va  o‘tkin- 

chiligidan  ular  o‘smir va  o‘spirin  shaxsi  shakllanishiga  umuman 

ta’sir  qilmaydi,  degan  fikrdan  yiroqmiz.  Bunday  ta’sir  albatta 

mavjud,  lekin  bu  ta’sir  shunday  qiziqishlari  mavjud  tengdosh- 

lari  bilan  muloqot  orqali  amalga  oshadi.  Ommaviy  madaniyat- 

ning  bir  turiga  qiziqadigan,  bir  narsani  moda  deb  taqlid  qiladi­

gan  insonlarda  umumiy  qarashlar  paydo  bo‘ladi.  Bu  esa  o£smir 

va o‘spirinlarda do‘st tanlashda,  muloqot sherigini tanlashda asos 

boladi. 

0

‘smir va o‘spirinlarda bir xil didning shakllanishi,  teng- 

doshlarida  ham  bir  xil  shaxsiy  muammolar  mavjudligidan  dalo- 

lat  beradi.  Bu  esa  muloqotdagi  tanlovchanlikni  amalga  oshiradi 

hamda  o‘z  navbatida  ma’lum  insonlar  guruhi  bilan  chegaralan- 

gani uchun tarbiyani ham yo‘naltiradi.