Z. T. Karabayeva

6.6.  Nefrotoksiklikning  funksional  oqibatlari 
 
Odatda, nefrotoksiklik bilan kechgan funksional o‘zgarishlar tabiatdan o‘tkir 
bo‘ladi va zararli dori vositalari yoki kimyoviy moddalarning birlamchi ta’siridan 
so‘ng  jadal rivojlanadi, nefrotoksikantlar ta’sirida surunkali holar uzoq va og‘riqli 
kechadi.   
Ksenobiotiklarning buyrakka salbiy ta’siri siydikdagi  o‘zgarishlar va uning 
miqdorida ask etadi: uning belgilari turli bo‘lishi mumkin, masalan, aralash siydik 
(poliuriya),  siydik  miqdorining  kamayib  ketishi  (anuriya)  yoki  qon  aralash  siydik 
(gematuriya).  Siydik  tarkibidagi  o‘zgarishlar  buyrak  jarohatidan  dalolat  beradi  va 
bu  siydikda  glyukoza  (glyukozuriya),  yoki  qon  oqsillari  (proteinuriya)  mavjud-
ligida  namoyon  bo‘ladi.  Albumin  (albuminuriya)  kabi  ayrim  oqsillarning  darajasi 
klinik  hollarda  nefrotoksiklikning  foydali  ko‘rsatkichlaridir.
37
  Afsuski,  kasal-
likning bu kabi belgilari bemorga sezilganda u ancha chuqurlashib ketgan bo‘ladi, 
bu  holat  mutaxassislar  oldiga  kasallikni  ertaroq  aniqlash  usullarini  topish  kabi 
maqsadlarni qo‘yadi.  
Buyrak  shikastlanganini  aniq  tashhislab beradigan vositalarga  bo‘lgan talab 
                                                           
37
 
Vermeulen  R  et  al.  Elevated  urinary  levels  of  kidney  injury  molecule-1  among  Chinese  factory  workers  exposed  to 
trichloroethylene. KARkinogenesis. 2012;33:1538–41.
 

---

 
 
153 
 
katta,  sababi,  nefrotoksiklikni  aniqlash  uchun  siydikdagi  yaqqol  o‘zgarishlarga 
tayanish  har  doim  ham  ishonchli  chiqmaydi  (masalan,  kalava  va  naychadagi 
zaharlanishlarning har ikkalasida ham siydik miqdori o‘zgaradi).  
So‘nggi  o‘n  yilliklarda,  dorishunoslik  sanoati  hamda  oquv  laboratoriyalari 
tadqiqotchilari buyrakdagi o‘zgarishlarning belgilovchisi sifatida siydik tarkibidagi 
oqsillarni  o‘rganib  chiqishdi.  Bu  tadqiqotlar  cheklangan  ko‘lamda  an’anaviy 
bioximik  yondashuvlarni  qo‘llaganligi  sabab,  tashhis  qilish  natijalari  ham  past 
ko‘rsatkichni  bergan.  Oxirgi  yillarda  esa  siydik  tarkibida  kop  miqdordagi 
molekulalarni  o‘rganish  uchun  qo‘llanilgangan  metobolomik  va  proteomik 
usullarning  ishlatilishi  ko‘plab    nefrotoksinlarni  aniqlash  imkonini  yaratdi  (6.3-
jadval).  Bu  usullar  hali  ham  hayvonlarda  tajribadan  o‘tkazilayotganligiga 
qaramasdan,  yaqin  yillarda  bu  sohada  yaxshi  o‘zgarishlar  imkoni  yaratilishi 
umidini beradi. 
6.3-jadval