Z. T. Karabayeva

 
 

---

 
 
158 
 
7-BOB 
KIMYOVIY  TA’SIR  VA  HOMILA 
 
Talidamid  epidemiyasi,  yo‘ldosh  -  bu  ona  qonidagi  zaharli  moddalardan 
himoya  qiluvchi  to‘siq  hisoblanadi,  degan  aqidani  yo‘qqa  chiqardi.  Keyingi  o‘n 
yilliklarda  insonlarda,  zaharli  moddalarning  rivojlanishiga  ta’sir  qiluvchi  qaltis 
harakatlar yoki qadamlar haqidagi  tushunchalari ancha kengaydi. Yillar davomida 
olib  borilgan  kuzatuvlar  shuni  ko‘rsatdiki,  homila  paytidagi  zararli  ta’sir,  odatda, 
uchta  salbiy  natijalarga  olib  keladi,  bular:  bola  o‘sishiga  to‘sqinlik,  embrionning  
halok    bo‘lishi  hamda  tug‘ma  nogironlik.  Zaif  zurriyot-ning  dunyoga  kelishi 
jarayonini  o‘rganish,  rivojlanishga  ta’sir  o‘tkazuvchi  toksikantlarni  o‘z  vaqtida 
qo‘llashning  natijalarini  ham  ochib  berdi.  Hayvonlarda  prenatal  zaharlanishning 
molekulyar asoslari haqidagi bilimlar ilg‘orilashar ekan, bu tajribalarni insonlarda 
qo‘llash  fikri  har  doim  ham  ijobiy  qarshi  olinmaydi.  Kitobning  ushbu  bobi 
kimyoviy 
tashqi 
ta’sirlar 
natijasidagi 
tugma 
nuqsonlarni 
o‘rganishda 
qo‘llaniladigan  asosiy  tamoyillarni  o‘rganishga  bag‘ishlanadi.  Shu  bilan  birga 
asosiy  e’tibor  talidomid,  valproata  kabi  dorilardan  zaharlanish,  sog‘liqqa  zararli 
bo‘lgan  kadmiy  va  organik  eritmalar  bilan  ishlovchi  korxonalardagi  sharoitlarga 
qaratilgan. 
Insoniyat  tarixi  davomida,  majrux  bolaning  tug‘ilishi  kishilarda  qorquv, 
jazava yoki dushmanlik kabi salbiy tuyg‘ularga sabab bo‘lib kelgan. Qadimda esa 
bunday  bolalarning  tug‘ilishi  Xudo  tomonidan  yuborilgan  ogohlantirish  sifatida 
e’tirof  etilib,  kishilar  qo‘rquvga  olingan,  bu  esa  o‘z  o‘rnida  ekologik  sabablarni 
izlashdan  ko‘ra  ko‘proq  ma’qul  bo‘lgan.  Bunday  qarashlar  omma  orasida  keng 
tarqalgan  bo‘lib,  17  asr  boshiga  kelib,  Viliam  Shekspirning  mashhur  Qirol  Lir 
asarida  ham  o‘z  aksini  topgan.  Undagi  qahramonning  yuz,  oyoq  panjalari  va 
barmoqlari  orasidagi  nuqsonlari,  go‘yoki  unga  yaratgan  tomonidan  berilgan 
jazodek  tasvirlangan.  19  asrga  kelib  esa,  tibbiy  qarashlar  o‘zgardi,  ayrim 
kasalliklarning  sababi  kimyoviy  zaharlar,  degan  qarashlar  paydo  bo‘lishiga 
qaramasdan,  bu kamchilikni  tug‘ma  nuqson, deb  qabul  qilish odamlarga  mushkul 

---

 
 
159 
 
edi.  Insonlarni,  embrion  har  qanday  zaharli  moddalardan  mustahkam  himoyada, 
degan  fikrdan  qaytarish  amri  mahol  edi.
38
  II  Jaxon  Urushidan  keyin  zamonaviy 
epidemiologiya fani turli madaniy, ijtimoiy- iqtisodiy, dietologik va kasbiy-texnik 
vositalarning  homilaga  to‘g‘ridan-tog‘ri  ta’siri  haqidagi  faktlarni  oshkor  qila 
boshladi. Shu bilan birga yo‘ldoshning himoya xususiyatlari ham oshkor bo‘ldi.  
Shunday  bo‘lishiga  qaramasdan,  tibbiyot  texnologiyasida  keskin  burilish 
hosil bo‘lishiga, ya’ni 1960-yillar boshidagi talidamid balosini keltirib chiqarishida 
sabab  bo‘ldi,  endilikda  homilani  yo‘ldosh  zararli  moddalar  yutib  yuborishdan 
saqlaydi,  degan  fikr  shubha  ostida  qoldi.  Epidemiya  xuruj  qilganida,  rivojlanish 
toksikologiyasi  zamonaviy    toksikologiyaning    yangi    bo‘limi    sifatida  yuzaga 
keldi  va  homilalar  ustida  turli  dori  va  kimyoviy  moddalarni  sinovdan  o‘tkazib, 
1950-yillargacha  kuzatilmagan  qator  tajribalar  uchun  imkoniyat  yaratib  berdi. 
Erishilgan  qator  yutuqlarga  qaramasdan,  inson  biologiyasidagi  qator  savollar, 
mutaxassislar  tomonidan  yanada  ko‘proq  tadqiqotlar  olib  borish  va  tajribalar 
o‘tkazish zarurati borligini  va  bularga erishish uchun qator vazifalarni qo‘ydi.  
Bu  bobda  biz  homilada kimyoviy zaharlanish  bilan  bog‘liq bo‘lgan  bir 
qator asosiy tushunchalarni  o‘rganib  chiqamiz.