Z. T. G‘ulomov, R. X. Nabiullin, G. Z. Kamilova jismoniy tarbiya va sport menejmenti о ‘zbekiston Respublikasi Oliy va о ‘rta maxsus ta ’lim vazirligi tomonidan 5610500 «Sport faoliyati

marotaba alohida tizim sifatida faoliyat k o ‘rsata boshladi.
Ishlab chiqaruvchi personal (IChP xodimlari) guruhi. Ushbu 
guruh korxonalarda asosiy ishlab chiqarish jarayoni bilan 
shug‘ullanadigan personal hisoblanadi va sex, boiim , guruh, ishchi 
o'rinlarida faoliyat ko‘rsatuvchi xodimlardan tarkib topgan boiadi. 
Ular sex boshligi, sex boshlig‘ining muovini, b o iim boshlig‘i, 
master, guruh boshligi, ishchi deb atalinadigan boidi.
Yordamchi boshqaruv personal (YoBP xodimlari) guruhi. 
Ushbu guruh vakillari tarkibiga korxonaning umumiy to iiq xodim­
lari sonidan ma’muriy boshqaruv personali va ishlab chiqaruvchi 
personal yigindisini ayirganda qolgan xodimlar guruhi kiradi.
UPq# MBP+IChP+YoBP
Yordamchi boshqaruv personali guruhi korxonada asosiy ishlab 
chiqarish jarayonini tashkil qilish uchun kerak boiadigan yordam­
chi xizmat bilan shug‘ullanadilar, ya’ni moddiy-texnika ta’minoti, 
santexnika xizmati, farroshlik, qorovulchilik va boshqalar.
Tashkilot nazariyasini rivojlantirib borib, A.Fayol, R.Laukert va 
boshqalar 1950-yildan hozirgacha qoilanib kelinayotgan «Inson 
munosabatlari» maktabini yaratdilar. E.Meyo, R.Laykert va bosh­
qalar mehnat unumdorligini oshirish maqsadida o'zaro munosabat-
60

---

lardan qoniqish hosil qiluvchi yangi usullarni qo‘llashni taklif 
qildilar.
Kompaniyalaming, korxonalaming siyosati va istiqbolini xo- 
dimlaming xulq-atvoriga asoslangan holda tashkil etish ham muhim 
ahamiyatga ega bo‘lib kelmoqda. Tashkilot nazariyasi va undagi 
barcha usullaming jismoniy tarbiya va sport menejmentida qanday 
muhimligini mutaxassislar juda yaxshi tushunadilar deb o ‘ylaymiz.
Albatta jismoniy tarbiya va sport tizimlarida o ‘ziga xos muhim 
xususiyatlar, jamoa o‘rtasidagi munosabatlar va muammolar mav­
jud, ularning yechimini topish soha mutaxassislarining vazifasidir.
Shunday qilib, XX asrdan boshlab insonlar faoliyat ko‘rsa- 
tadigan korxona yoki shunga o‘xshash uyushmaga tashkilot rusumi 
berilib, ulami boshqarishda menejmentning barcha qoida, katego- 
riya va boshqa tushunchalaridan universal va to'liq darajada 
foydalanish imkoniyati tug‘ildi. Shuning uchun ishonch bilan aytish 
mumkinki, jismoniy tarbiya va sport menejmnti o ‘zining shakl- 
lanishi va rivojlanishida bemalol korxona va tashkilotlar menej- 
mentiga tayangan holda ish yuritishi mumkin.
Jismoniy tarbiya va sport bilan shug‘ullanuvchilaming faoliyat­
larini ham ikki guruhga bo‘lish mumkin:
1. Bevosita jismoniy tarbiya va sport bilan shug‘ullanuvchilar 
faoliyati, ya’ni moddiy mahsulot ishlab chiqarmaydigan korxonalar.
2. Jismoniy tarbiya va sport bilan shug‘ullanuvchilami forma 
ta’minlovchi faoliyat, ya’ni moddiy ishlab chiqaruvchi korxonalar.
T akrorlash uchun savollar:
1. E.Uitnining menejment boshqaruvining ilmiy usullari.
2. Menejmentning ilmiy usullari va sifat ko‘rsatkichlarining 
oichamlari.
3. AQSh da «Insonga munosabatlar» maktabining paydo 
bo‘lishi.
4. Amerikalik jamiyakhunos va ruxshunos E.Mayo maktabi.
5. 1856-1915-yillarda Amerikada «Ilmiy menejment» maktabi 
shakllana boshlanishi.
6. «Boshqaruvning mumtoz maktabi» nima?
7. F.Teyloming «Teylorizm» maktabi.
61

---

8. «Siqib suvini olish»ning ilmiy tizimi.
9. Menejmentda boshqaruv prinsiplarini shakllantirish va 
rivojlantirish.
10. Menejment asosida shakllami yalpi boshqarishda sistemali 
yondashuvni asosslash va undan foydalanish.
11. G.Emersonning mehnatni ilmiy tashkil qilish maktabi.
12. G.Emersonning menejmentning yangi boshqaruv prinsiplari 
«mehnat unumdorligining 12 prinsipi».
13. Ilmiy mumtoz menejmenti va insoniy munosabatlar 
maktabi.
14. X va U nazariyalari va ularning boshqaruv tizimlarining 
shaklla-nishidagi o‘mi.
15. 
Sanoat ishlab chiqarishning rivojlanishi va sanoat 
menejmentini shaklanishi.
16. Menejment maktablari deganda nimani tushunasiz?
17. Menejmentning ilmiy usullari va sifat ko‘rsatkichlari 
nimalardan iborat?
18. Ilmiy mumtoz munosabatlar maktabi nima?
19. Insoniy munosabatlar maktabi nima?
20. Menejmentda Teylor ta ’limoti va teylorizm nimalar berdi?
21. X va U nazariyalari va ularning mohiyati nimadan iborat?
22. Sanoat ishlab chiqarishining rivojlanishi va sanoat menej­
mentini jismoniy tarbiya va sportga aloqasi bormi?
23. Miqdoriy tizimli yoki zamonaviy menejmentining xusu- 
siyatlarini qanday tushunasiz?