Z. S. Ubaydullayeva, sh. R. Xalimova muhandislik geologiyasi va gruntlar

 
Tog’ jinslarining suv o’tkazuvchanligi 
9 - jadval 
№ 
Tog’ jinslarining suv o’tkazuvchanligi 
 
Suv o’tkazuvchanlik 
koeffitsiyenti – K
f
, 
m/sutka 
1 
Amalda o’zidan suv o’tkazmaydigan tog’ jinslari (glinalar, 
yaxlit qoya tog’ jinslari) 
5·10
-5 
2 
O’zidan juda kam suv o’tkazadigan tog’ jinslari (suglinoklar, 
og’ir supes, yoriqlari bo’lgan qumtoshlar va hokazo) 
5·10
-3
 
3 
O’zidan kam suv o’tkazadigan tog’ jinslari (supes, yoriqlari 
kam bo’lgan gilli slanetslar qumtoshlar ohaktoshlar va 
hokazo) 
0,5 
4 
Suv o’tkazuvchan tog’ jinslari (ingichka donali va mayda 
donali qumlar, yoriqlari bo’lgan qoya tog’ jinslari) 
5 
5 
O’zidan suvn yaxshi o’tkazadigan tog’ jinslari (o’rtacha 
donali qumlar, yoriqlari ko’p bo’lgan qoya tog’ jinslari) 
50 
6 
O’zidan suvda juda yaxshi o’tkazadigan tog’ jinslari (yirik 
donali, mayda donali shag’alli qumlar, shag’allar, yoriqlari 
juda ko’p bo’lgan qoya tog’ jinslari) 
50 va undan ko’p 
 
 
 
Avtomobil  yo’llarini  loyihalashda  yer  osti  suvlarining  chuqurligini  bilish 
katta  ahamiyatga  ega  (ayniqsa  gruntsuvlarini).  Grunt  suvining  chuqurligi  suv 
o’tkazmaydigan  qatlam  chuqurligiga  va  suvli  qatlamning  qalinligiga  bog’liqdir. 
Bundan  tashqari  grunt  suvlarining  sathi  iqlim  sharoitiga,  yer  osti  suvlariga  qarab 
o’zgarib  turadi.  Yog’ingarchilik  ko’p  bo’lganda  yer  osti  suvi  sathi  ko’tariladi. 

---

100 
 
 
Bug’lanish  ko’p  bo’lsa  yer  osti  suvi  sathi  pasayadi.  Bu  qonuniyat  asosan  janubiy 
viloyatlar  uchun  xarakterlidir.  Shimoliy  viloyatlarda  yog’ingarchilikning  ko’p 
bo’lishi,  bug’lanishni  pastligi  grunt  suvlari  sathining  ko’tarilishiga,  gohida  yer 
yuzasiga chqib botqoqliklarni hosil bo’lishiga olib keladi. Yer osti suvlarining past 
yoki  balandligi  o’sha  joyning  geomorfologik  tuzilishiga  ham  bog’liq.  Daryo 
vodiylarida  jarliklarda  yer  osti  suvlarining  buloqlar  shaklida  yer  yuzasiga 
chiqishini  kuzatish  mumkin.  Bu  buloqlar  natijasida  yer  osti  suvlarining  sathi 
pasayishi mumkin[3].  
 
Yer  osti  suvlarining  sathining  ko’tarilishi  mavsumiy  xarakterga  egadir. 
Shu  sababli  inshootlarni  loyihalashda  yer  osti  suvlari  sathining  ko’tarilishi  va 
pasayishini  hisobga  olish  kerak.  Yer  osti  suvlarining  sathini  ,  haroratini  va 
kimyoviy tarkibini o’zgarishini yillar mobaynida kuzatiladi va o’rganiladi. Hozirgi 
davrda  yer  osti  suvlari  yaxshi  o’rganilgan  bo’lib,  har  bir  joyning  gidrogeologik 
xaritasi  mavjud.  Bu  xaritalarda  yer  osti  suvlarining  chuqurligi  ularning  turlar  va 
qanday yotqiziqlarda mavjud ekanligi yoritilgan. 
 
Grunt suvlarining sathi ayrim olingan keng maydonda bir tekis bo’lmaydi. 
Gidroizogips xaritalar  tuzish  orqali  yer  osti suvlarining sathini  o’zgarishini  va  yer 
osti  suvlari  oqimining  yo’nalishini  ko’rish  mumkin.  Grunt  suvlari  yuzasining 
(sathining)  bir  xil  absolyut  yoki  nisbiy  balandliklarini  birlashtiruvchi  chiziqqa 
gidroizogips 
deyiladi. 
 
42 – rasm. Gidroizogips xaritasi 
 

---

101 
 
 
 
Gidroizogips  orqali  yer  osti  suvlarining  yo’nalishlarini  ham  aniqlash 
mumkin.  Oqim  yo’nalishini  aniqlash  gidroizogipsga  perpendikulyar  chiziq 
o’tkazilsa, bu chiziq yer osti suvining yo’nalishini bildiradi.