Z. S. Ubaydullayeva, sh. R. Xalimova muhandislik geologiyasi va gruntlar

yuqori  kritik  bosim  deyilganda
,  shunday  bosim  qiymati 
tushuniladiki,  bunda  gruntda  butunlay  yuqori  muvozanat  holati  ro’y  beradi  va 
yuqori kritik bosim miqdorini Prandtl va Reysnerlar tomonidan  quyidagicha ifoda 
bilan aniqlash tavsiya etilgan: 


w
w
w
tg
w
w
w
w
таб
юк
кр
ctg
C
ctg
С
Р
Р













sin
1
sin
1
 

---

239 
 
 
 
84 - rasm. Jo’yaksimon poydevor ostida  
hosil bo’ladigan siljish 
V.V. Sokovskiy uchburchak ta'siri  ostida ta'sir etuvchi  yuk ostidagi 

 va 
C  larga  ega  bo’lgan  gruntlar  uchun  yuqori  kritik  bosim  miqdorini  aniqlashning 
quyidagi ifodasini tavsiya etadi: 
C
h
У
Х
Р
c
n
к
ю
кр













.
 
c
h




,
,
-yuk  ko’tarish  koeffitsienti,  gruntning  zichligi,  xususiyatlariga 
bog’liq bo’lib, chizmadan olinadi[6].  
Ba'zi gruntlar uzoq vaqt sekin-asta deformatsiyalanadi va bu deformatsiya 
tugallanmaydi.  Bunday  deformatsiyani  sudralish  deyiladi.  Sudralish  hodisasi 
ko’pgina gilli gruntlar uchun xos bo’lib, ularda cho’kish mobaynida bosim ta'sirida 
gruntning  ichki  tuzilishi  namoyon  bo’ladi.  Sudralish  hodisasi  yumshoq 
konsistensiyali  gilli  gruntlarga  xos  xususiyatdir.  Gruntga  bosim  ta'sir  etganda 
ularda  quyidagi  jarayonlar  ro’y  beradi  (chizmada):  1-poydevorning  tagida 
zichlanish  jarayoni  ketadi.  Uning  yon  tomonida  gruntning  oqish  jarayoni 
boshlanib, bu mintaqa gruntning plastiklik