Z. S. Ubaydullayeva, sh. R. Xalimova muhandislik geologiyasi va gruntlar

Bo’sh  kristalli  va  ionli  –  elektrostatik  ichki  tuzilishli  bog’lanishga  ega 
bo’lgan  sun’iy  gruntlar: 
Bunday  ichki  tuzilishli  bog’lanishga  ega  bo’lgan 
gruntlarga issiq va sovuq bitumlar bilan ishlov berilgan lyossimon va gilli gruntlar 
kiradi. 
Bitumlar 
gruntga 
elektr 
toki 
yordami 
bilan 
(elektrokimyoviy 
mustahkamlash)  juda  katta  bo’lmagan  harorat  ostida  yuboriladi.  Bunday 
bog’lanishlarni qumlarda ham bitumli emulsiyalar yuborish yo’li bilan hosil qilish 
mumkin. 
Bitum  grunt  donalari  atrofida  qotishi  natijasida  bitumli  yupqa  parda  hosil 
qiladi  va  grunt  donalarini  bir  biri  bilan  bog’lab  turadi.  Natijada  bitumlangan 
gruntlar  suvda  ivimaydigan  holga  keladi.  Bunday  gruntlarda  kapillyar  balandlik 
bo’lmaydi va gruntning boshqa xususiyatlari ham o’zgaradi. 
Bitumli  mahkamlashda  tog’  jinslarining  minerologik  tarkibi  va  kationlar 
almashinishi  ro’y  beradi.  Grunt  tarkibida  karbonatlar  bo’lsa,  almashinish  uchun 
yaxshi sharoit yaratilgan bo’ladi va bunda kalsiy ishtirok etadi.  
Gruntlarni  elektrokimyoviy  mahkamlashda  elektroosmos,  elektrofarez, 
dissotsiatsiya,  suvda  erimaydigan  tuzlar  va  gidrookislar  hosil  qilish  jarayonidan 
foydalaniladi.  

---

140 
 
 
Qizdirilgan  gruntlar  –  bular  300  –  400
° 
C  harorat  ta’siriga  uchragan  tog’ 
jinslaridir.  Bu  jarayon  davomida  gruntning  ba’zi  xususiyatlari  o’zgaradi  lekin  bu 
xususiyatlar  vaqt  o’tishi  bilan  tiklanishi  mumkin.  Tarkibida  montmorillonit 
minerali  bo’lgan  gruntlar  200°  C  haroratda  donalarining  birikishi  natijasida  suvga 
mustahkam xususiyatli kaollinitli gruntlarga aylanadi.  
Yuqoridan ko’rinib turibdiki, bo’sh kristalli va ionli – ichki bog’lanishga ega 
bo’lgan sun’iy gruntlar ham qurilishda keng qo’llanishi mumkin.