Z. O. Nazarova farm atsevtika fan lari d o k to ri, professor

Iste’mol xossalari va sifat ko‘rsatkichlari
Qondirilayotgan ehtiyojlarga qarab vazifa xususiyatlari kichik 
guruhlarga boMinadi: 
funksional,  ijtimoiy,  tasniflovchi
 va 
univer­
sal  vazifa\ax
  (4-chizma).
Funksional  vazifa
  (funksional  xossalar)  tovarlam ing  asosiy, 
ya’ni  belgilangan  vazifalami  bajarishga  qodirligini  ifoda  etadi: 
skalpellar —
  yumshoq to ‘qim alam i  kesish, 
tibbiy arra
  —  suyak- 
lami arralashga moMjallangan.
T ovarlam ing  funksional  xossalarini  aniqlash,  m aqsadga 
muvofiq  ravishda,  ulam ing asosiy vazifasi va ehtiyojlarni toMaroq 
ta ’minlashi bilan belgilanadi.
30

---

Ijtim o iy   vazifa  —
  to v a rla m in g   yakka  ta rtib d a g i  yoki 
jamoatchilik  ijtimoiy  ehtiyojlarini  qondirishga  qodirligi.  Ijtimoiy 
vazifa ko'rsatkichlari deb,  ko‘pincha tovarlaming tashqi ko‘rinishi, 
tarkibi  va  ayrim  
qism larining  m azm uniga  aytiladi.  Bunday 
k o ‘rsatkichlarga  tovarning  imidji,  tashqi  ko‘rinishi  (m asalan, 
asboblaming  yaltiroq  sathi,  tibbiy  asboblar  to ‘plamining  qulay 
bejirim qadoqlanishi)  kiradi.
4-chizma.  Tovarlaming  iste ’mol  xossalari  va  sifat  ko‘rsatkichIari
nomenklaturasi.
31

---

Tasnifiy  (klassifikatsion)  vazifa
  —  qator  xossalar va  ko'rsat- 
kichlarining tasnifiy belgilari sifatida chiqishga qodirligi.
K o‘plab ko‘rsatkichlar yoki xossalar (kimyoviy tarkibi va ayrim 
m oddalar,  funksional  xossalar  va  hokazo)  tasnifiy  vazifa  bo‘lib 
xizmat  qilishi  mumkin.
Universal  vazifa
  —  tovarlar  xossalari  va  ko'rsatkichlarining 
turli  xil  ehtiyojlarni  qondirishga qodirligi.
Ishonchlilik  —
  tovarlam ing  oldindan  kelishilgan  m uddatlar 
davom ida  saqlash  va  iste’mol  qilish  (foydalanish)  jarayonida 
funksional vazifasini saqlashga qodirligi.
Tovarlar  —  ularni  saqlash,  iste’mol  qilish  va  foydalanishda 
sodir b o ‘ladigan jarayonlar oqibatida  doimo o ‘zgarib turadi.
Ishonchlilik mezoniga bog'liq holda quyidagi kichik guruhlarga 
bo ‘linadi:  chidamlilik,  to ‘xtamaslik,  ta ’mirlashga  yaroqlilik  va 
saqlanishlik.
Chidamlilik
 — tibbiyot tovarlarining texnik xizmat ko ‘rsatish 
va  ta ’mirlashda  oxirgi  holat  yoki  belgilangan  vaqtning  boshla- 
nishigacha ishlash qobiliyatini saqlashga qodirligi.
Chidamlilik  k o ‘rsatkichlari
  deb,  tovarlardan  foydalanish 
muddatiga aytiladi.
Foydalanish yoki yaroqlilik muddati
 —  tibbiyot  tovarlaridan 
foydalanishda asosiy vazifalarining bajarishni davomiyligi.  Masalan, 
rezina buyumlardan foydalanish muddati  1,5—2 yil qilib belgilangan. 
Dori  vositalaridan  foydalanishda  yaroqlilik  m uddati  ularning 
yorliqlarida va ishlatish bo‘yicha yo‘riqnomalarida ko‘rsatilgan.
B u y u m lar,  a sb o b lar,  a sb o b -u sk u n a la rd a n   fo y d a la n ish  
m uddatlari  m e’yoriy hujjatlarda qayd etiladi.
To ‘xtamaslik  —
  tovarlam ing  funksional  vazifasini  nuqsonsiz 
bajarishga qodirligi bo'lib, ulardan keyingi foydalanishda qiyinchilik 
tu g ‘ilmasligi.  T o ‘xtam aslik  buyum dan  uzluksiz  va  to ‘xtovsiz 
foydalanish  muddatlari,  shuningdek shartli davrda  nuqsonlam ing 
paydo b o ‘lish  soni  bilan  tavsiflanadi.
T o ‘xtamaslik  ishonchlilik  xossasi  bo'lib,  k o 'p in ch a   tibbiy
32

---

tovarlar  (tibbiy  texnika,  asbob-uskuna)  uchun  qo'llaniladi.
Ta’mirlashga yaroqlilik  —
  tovarlam ing  avvalgi  xossalarini, 
avvalo  aniqlangan  nuq so n larn i  b a rta ra f  etilganidan  keyin, 
funksional  vazifasini tiklab borishga qodirligi.
Saqlanishlik
 — saqlashning muayyan muddati davomida sezilarli 
yo'qotishlarsiz darajada avvalgi  m iqdor va sifat tavsiflarini saqlashga 
qodirlik.  Saqlanishlik  barcha  iste’mol  tovarlarga,  shu  jum ladan 
tibbiyot tovarlariga ham  xosdir.
Ergonomik  xossalar  —
  tovarning  iste’molchi  ehtiyojlarini 
qondirish  uchun  qulaylik,  badastirlikni  his  etishni  yaratish 
qobiliyati.  Dori  vositalami  qabul  qilish  uchun  (burunga,  ko'zga 
tom izgichlar,  kapsulalardagi  dori  m oddalar  va  hokazo)  qulay 
qadoq ko‘rinishida namoyon boMadi.
Estetik xossasi —
  tovarning  tashqi  (tovar)  ko‘rinishi,  butun- 
ligi,  m oda va uslubi,  axborot ifodaliligi va tovami bozorda sotishga 
bog‘liq boMgan  ishlov berilganligining mukammalligi tovarlam ing 
estetik xossalari  ko‘rsatkichlari  b o ‘lib  xizmat qilishi  mumkin.
Ekologik  xossalar
  —  tovarlardan  foydalanilganda  ularning 
atrof-m uhitga zararli ta ’sir o ‘tkazm aslikka qodirligi.
Atrof-m uhitning  barqarorligini  buzadigan  elektr  va  magnit 
maydonlarning  tavsiflari  tibbiy  texnikaning  ekologik  xossalari 
ko‘rsatkichlaridir.
Xavfsizlik
  —  yo‘l  qo‘yiladigan  daraja  bilan  ziyon  va  zarar 
yetkazish  ehtimoli  cheklangan  holat.
Tibbiyot  tovarlariga  nisbatan  olganda,  xavfsizlik  tovarlardan 
foydalanilganda yoki iste’mol qilinganda iste’molchi hayoti, sog‘lig‘i 
va mulkiga ziyon-zahmat yetkazishning yo‘qligi deb qaraladi.
Xavfsizlik barcha tibbiyot tovarlariga xos  boMgan eng m uhim  
sifatdir.