Shaxs shakllanishining turli bosqichlarida kasbiy o’zlikni anglash
Yoshi
|
Kasbiy shakllanish bosqichlari
|
Kasbiy o’zini anglash usullari
|
Maktabgacha bolalik (7 yoshgacha)
|
|
Kasbiy rolli uyinlar
|
Kichik maktab yoshi (11 yoshgacha)
|
|
Kasbiy induktsiyalar
|
O’smirlik davri
(15 yoshgacha)
|
Birlamchi ambivalent optatsiya
|
Kasbiy xayollar
|
Romantik kasbiy maksadlar
|
Erta yoshlik
|
Ikkilamchi realistik optatsiya
|
Kasbiy o`quv yo`nalishning vaziyatli tanlovi
|
Kasbiy ta’lim va kasbiy tayyorgarlik tanlovi
|
Yoshlik
(23 yoshgacha)
|
Kasbiy ta’lim va kasbiy tayyorgarlik
|
Kasbiy faoliyatda o’zlikni anglash
|
Yoshlik
(27 yoshgacha)
|
Kasbiy moslashuv Kasbiy yunalganlikning mustaxkamligi
|
Birlamchi professionalizatsiya Mutaxassislik doirasida kasbiy o’zlikni anglash
|
Yetuklik davri
(33 yoshgacha)
|
Ikkilamchi professionalizatsiya
|
Kasbiy o’zlikni anglash
|
Yetuklik
(60 yoshgacha)
|
Kasbiy maxorat
|
Kasbiy madaniyatda o’zlikni anglash
|
Qarilik davri
(70 yoshgacha)
|
Monitoring murabiylik
|
Ijtimoiy foydali va oilaviy maishiy xayotda o’zlikni anglash
|
Psixologiyada «shaxs» tushunchasi va shaxs ijtimoiylashuvi muammosi
«Shaxs» tushunchasi keng va ko’p qirralidir. Shaxsni u yoki bu yo’nalishda bir qator fanlar: falsafa, tarix, pedagogika, sotsiologiya, tibbiyot va psixologiya o’rganadi. Psixologiya fani boshqa fanlardan farqli o’laroq, shaxsning ichki dunyosini, boshqacha qilib aytganda, uning ruhiy jarayonlarini, hissiy- irodaviy holatlarini, individual psixologik xususiyatlarini tadqiq qiladi. Psixologiya fanida shaxs muammosini o’rganish bo’yicha turli nazariyalar mavjud bo’lib, ularga biogenetik, sotsiogenetik, psixogenetik, kognitivistik, psixoanalitik, bixevioristik kabi qarashlar, yondashuvlar qiradi.
Biogenetik nazariya negizida insonning biologik rivojlanishi bosh omil sifatida qabul qilingan bo’lib, qolgan jarayonlarning taraqqiyoti ixtiyoriy xususiyat kasb etadi, ular bilan o’zaro aloqalar tan olinadi, xolos. Mazkur nazariyaga binoan, taraqqiyotning bosh maqsadi – biologik determinantlarga (aniqlovchilariga) qaratiladi va ularning mohiyatidan sotsial- psixologik xususiyatlar kelib chiqadi.
Taraqqiyot jarayonining o’zi avval biologik rivojlanishning universal bosqichi sifatida sharhlanadi va talqin qilinadi. Biogenetik qonuniyat F. Myuller va E. Gekkellar tomonidan kashf qilingan bo’lib, ular ushbu qonuniyat taraqqiyoti nazariyasini tashviqot qilish hamda antidarvinchilarga qarshi kurashda muayyan darajada tarixiy rol o’ynagan. Biroq, inson organizmining individual va tarixiy taraqqiyoti munosabatlarini tushunti- rishda qo’pol xatolarga yo’l qo’yilgan. Jumladan, biogenetik qonuniyatga ko’ra, shaxs psixologiyasining individual taraqqiyoti (ontogenez) butun insoniyat tarixiy taraqqiyotining (filogenez) asosiy bosqichlarini qisqacha takrorlaydi, degan g’oya yotadi.
Psixologiya tarixida biologizmning yaqqol ko’rinishi Z.Freydning shaxs talqinida o’z ifodasini topgan. Uning ta’limotiga binoan, shaxsning barcha xatti-harakatlari (xulqi) ongsiz biologik mayllar yoki instinktlar bilan shartlangan, ayniqsa, u jinsiy (seksual) maylga (libidoga) bog’liqdir. Bunga o’xshash biologizatorlik omillari inson xulqini
belgilovchi birdan-bir mezon yoki betakror turtki vazifasini bajara olmaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |